Klauzula wykonalności w trybie art. 788 k.p.c. w razie zbycia nieruchomości obciążonej hipoteką (art. 79 u.k.w.h.)

Tytułowi egzekucyjnemu zasądzającemu należność od dłużnika osobistego można nadać klauzulę wykonalności przeciwko nabywcy nieruchomości obciążonej hipoteką zabezpieczającą zasądzoną wierzytelność (art. 788 § 1 k.p.c.), jeżeli tytuł egzekucyjny obejmuje obowiązek zbywcy wynikający ze stosunku prawnego hipoteki.

Sytuację prawną właściciela nieruchomości obciążonej, z punktu widzenia art. 788 § 1 k.p.c., należy traktować jako obowiązek w rozumieniu tego przepisu. Pozostaje to w zgodzie z założeniem, że z perspektywy procesowej powinność właściciela nieruchomości w stosunku hipoteki sprowadza się do spełnienia świadczenia pieniężnego w granicach wynikających z treści hipoteki (dług rzeczowy). Przepis art. 788 § 1 k.p.c. jest przepisem prawa procesowego, a tym samym konsekwentnie należy uznać, że powinność ta mieści się w pojęciu obowiązku w rozumieniu art. 788 § 1 k.p.c.

Dlatego, co do zasady należy podzielić pogląd, że art. 788 § 1 k.p.c. może mieć zastosowanie w razie zbycia przez dłużnika wskazanego w treści tytułu egzekucyjnego nieruchomości obciążonej hipoteką. W następstwie zbycia nieruchomości obciążonej dochodzi bowiem do sytuacji, która jest równoznaczna ze zmianą podmiotową po stronie zobowiązanej w ramach stosunku prawnego hipoteki. Dotyczy to także sytuacji, w której zbywcą jest dłużnik osobisty.

Spostrzeżenie, że w razie gdy zbywcą nieruchomości jest dłużnik osobisty, pozostaje on w dalszym ciągu stroną zobowiązaną do spełnienia świadczenia na podstawie stosunku obligacyjnego, a obok niego pojawia się „nowy dłużnik” (dłużnik rzeczowy), nie podważa tego stanowiska. Nie chodzi tu bowiem o następstwo prawne co do obowiązku spełnienia świadczenia, którego korelatem jest wierzytelność i związana z nią odpowiedzialność osobista, lecz w zakresie powinności wynikającej ze stosunku hipoteki.

To, że dłużnikiem osobistym w dalszym ciągu pozostaje zbywca, nie wyklucza zatem stosowania art. 788 § 1 k.p.c. Istotne jest to, że w miejsce poprzednika w stosunku hipoteki wstępuje inna osoba, nie zaś to, że osoba zobowiązana w ramach stosunku obligacyjnego nie zmienia się (zob. uzasadnienie uchwały SN z 26 lutego 2015 r., III CZP 106/14, w którym podkreślono, że utrzymanie solidarnej odpowiedzialności dotychczasowego dłużnika w celu wzmocnienia ochrony wierzyciela nie wyklucza zastosowania art. 788 § 1 k.p.c., jeżeli jednocześnie zachodzi zmiana podmiotowa po stronie dłużnika).

Przyjmując, że art. 788 § 1 k.p.c. dotyczy także przejścia, po powstaniu tytułu egzekucyjnego, obowiązku w znaczeniu odpowiedzialności rzeczowej spoczywającego na właścicielu nieruchomości obciążonej hipoteką, należy mieć jednak zawsze na względzie, że o przejściu obowiązku w rozumieniu tego przepisu można mówić tylko wówczas, gdy chodzi o obowiązek stwierdzony w tytule egzekucyjnym.

Przepis art. 788 § 1 k.p.c. nie dotyczy zmiany podmiotowej odnoszącej się do innego obowiązku, chociażby akcesoryjnego i o zbliżonej treści. W sytuacji, w której tytułem egzekucyjnym jest wyrok lub nakaz zapłaty wydany w następstwie powództwa o zasądzenie świadczenia wytoczonego przeciwko dłużnikowi osobistemu, będącemu właścicielem nieruchomości obciążonej hipoteką, wątpliwość sprowadza się do tego, czy orzeczenie uwzględniające powództwo przesądza o powinności wynikającej z hipoteki, czy też opiera się jedynie na stwierdzeniu osobistej odpowiedzialności dłużnika.

Wniosku, że wyrok (nakaz zapłaty) uwzględniający powództwo o zasądzenie świadczenia przeciwko dłużnikowi osobistemu będącemu właścicielem nieruchomości obciążonej, nie przesądza automatycznie również o odpowiedzialności hipotecznej pozwanego. W konsekwencji, stosowanie art. 788 § 1 k.p.c. w razie zbycia nieruchomości obciążonej hipoteką można uznać za uprawnione tylko wówczas, gdyby sąd w postępowaniu o nadanie klauzuli wykonalności uzyskał pewność, że tytuł egzekucyjny stwierdza obowiązek zapłaty wynikający ze stosunku hipoteki.

Uchwała SN z dnia 8 grudnia 2016 r., III CZP 81/16

Standard: 47703 (pełna treść orzeczenia)

Zobacz glosy

Nabycie własności nieruchomości obciążonej hipoteką powoduje przejście odpowiedzialności rzeczowej na nabywcę (art. 79 ust. 1 u.k.w.h.). Odpowiada on wówczas in solidum z dłużnikiem osobistym, w zakresie wynikającym z ustanowionej hipoteki. Ta zasada odpowiedzialności nie obejmuje jednak istniejącej wcześniej odpowiedzialności rzeczowej zbywcy. W tym zakresie obowiązek przechodzi na nabywcę nieruchomości. Treść art. 788 § 1 k.p.c. nie sprzeciwia się możliwości uznania, że dotyczy on także przejścia, po powstaniu tytułu egzekucyjnego lub w toku sprawy, przed wydaniem tytułu, obowiązku w znaczeniu odpowiedzialności rzeczowej właściciela nieruchomości obciążonej hipoteką.

Nie ulega również wątpliwości, że art. 788 § 1 k.p.c. może stanowić podstawę do nadania klauzuli wykonalności tytułowi egzekucyjnemu zasądzającemu należność od nabywcy nieruchomości obciążonej hipoteką, odpowiadającemu jedynie rzeczowo, przeciwko kolejnemu nabywcy, w razie zbycia nieruchomości już przez dłużnika rzeczowego. Należy zatem przyjąć, że art. 788 § 1 k.p.c. może stanowić także podstawę do nadania klauzuli wykonalności w razie zbycia nieruchomości obciążonej hipoteką przeciwko nabywcy nieruchomości w przypadku stwierdzenia, że tytuł egzekucyjny wydany przeciwko zbywcy będącemu dłużnikiem osobistym obejmuje także obowiązek zbywcy wynikający ze stosunku prawnego hipoteki.

Postanowienie SN z dnia 10 lipca 2015 r., IV CZ 53/15

Standard: 16775 (pełna treść orzeczenia)