Dziedziczenie obowiązku naprawienia szkody w razie śmierci skazanego (art. 46 k.k. i art. 922 k.c.)

Spadkobiercy dziedziczą długi wynikające z zobowiązań sprawcy do naprawienia szkody, jeżeli powstały za życia takiej osoby, a potwierdza to odszkodowawczy charakter obowiązku nałożonego na sprawcę na podstawie art. 46 § 1 KK

Jest to odmienny środek nałożony na sprawcę, niż nawiązka, która według art. 46 § 2 KK jest karą majątkową, wymierzaną osobiście skazanemu sprawcy na podstawie dyrektyw prawa karnego, tak jak to podnosi skarżąca, a nie według przesłanek dotyczących odpowiedzialności odszkodowawczej w przepisach prawa cywilnego (postanowienie Sądu Najwyższego w sprawie V CSK 482/14). Oceny takiej nie zmienia nowelizacja przepisów prawa karnego i nowe brzmienie art. 46 § 1 KK, począwszy od dnia 1 lipca 2015 r. Po pierwsze dlatego, że zobowiązanie powstało na gruncie poprzednio obowiązującej treści tego przepisu, a po drugie, ponieważ nowelizacja nie zmieniła wskazanej interpretacji, chociaż z pewnością przyczyniła się do usunięcia występujących wcześniej wątpliwości, wymagających podjęcia odpowiedniej interpretacji przez orzecznictwo i doktrynę.

Z podniesionych względów niewykonany przez spadkodawcę obowiązek odszkodowawczy, należący do klasycznych długów spadkowych jest objęty ogólną regułą, zawartą w art. 922 § 1 KC

Wyrok SN z dnia 15 listopada 2017 r., II CSK 82/17

Standard: 19505 (pełna treść orzeczenia)

Obowiązek wynikający z art. 46 k.k. w brzmieniu obowiązującym do dnia 1 lipca 2015 r. nie był wyłącznie obowiązkiem prawnokarnym, takim jak na przykład obowiązek zapłaty grzywien i kar pieniężnych, lecz miał charakter cywilnoprawny.

Obowiązki majątkowe mające – mimo braku wyraźnego wskazania normatywnego – charakter cywilnoprawny należą do spadku (art. 922 § 1 k.c.).

Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 13 lipca 2011 r., III CZP 31/11, w której uzasadnieniu zawarte jest stwierdzenie, że „obowiązek naprawienia szkody, w razie śmierci skazanego, nie przechodzi na spadkobierców” oraz postanowienie tego Sądu z dnia 15 maja 2015 r., V CSK 482/14, w którym Sąd Najwyższy uznał, że obowiązek taki „jako element majątku spadkodawcy wchodzi do spadku i przechodzi na jego spadkobierców” nie pozostają w opozycji do siebie.

W pierwszym z wymienionych orzeczeń Sąd Najwyższy, dostrzegając w środku karnym przewidzianym w art. 46 KK także funkcję kompensacyjną, zaznaczył, że „obowiązek naprawienia szkody powinien wykonać sam skazany” (bez możliwości zwolnienia go przez ubezpieczyciela) i w kontekście tego stwierdzenia podkreślił, że „obowiązek ten nie przechodzi na spadkobierców”. Z tego stwierdzenia nie wynika, że obowiązek, o którym mowa w art. 46 KK, nie stanowi składnika spadku po osobie, wobec której został orzeczony.

W drugim ze wskazanych orzeczeń Sąd Najwyższy, zajmując stanowisko, że wspomniany obowiązek, jako składnik majątku spadkodawcy wchodzi do spadku i przechodzi na jego spadkobierców, trafnie wywiódł, że jeżeli czyn wyrządzający szkodę jest przestępstwem, to w niczym nie zmienia to przesłanek, od których zależy powstanie zobowiązania do odszkodowania oraz zasad jego ustalania, a dług wynikający z takiego zobowiązania dla sprawcy szkody ma, niezależnie od tego jaki sąd, cywilny lub karny, o nim orzeka, charakter cywilnoprawny. Cywilnoprawny charakter zobowiązania, które powstało z czynu będącego przestępstwem, podkreśla sam ustawodawca, wskazując w art. 46 § 1 KK, że sąd karny orzeka o obowiązku naprawienia szkody w całości lub części, a tylko nie stosuje się przepisów prawa cywilnego o przedawnieniu roszczeń i możliwości zasądzenia renty.

W znowelizowanym art. 46 § 1 KK wyraźnie wskazano, że sąd karny, nakładając obowiązek naprawienia szkody, stosuje przepisy prawa cywilnego. Na skutek dokonanych zmian regulacja przewidziana w art. 46 KK oparta jest na podstawowej zasadzie odpowiedzialności deliktowej zawartej w art. 415 KC, zgodnie z którą „kto z winy swej wyrządził drugiemu szkodę, obowiązany jest do jej naprawienia”. Zmiany te sprawiły, że obowiązek naprawienia szkody wyrządzonej przestępstwem przejął w całości funkcję powództwa adhezyjnego, czego konsekwencją była rezygnacja z tej instytucji i uchylenie przepisów kodeksu postępowania karnego ją normujących. Sąd, orzekając na podstawie art. 46 § 1 KK, stosuje, jak z niego wynika, przepisy prawa cywilnego.

W świetle przytoczonych argumentów należało uznać, że obowiązek wynikający z art. 46 KK w brzmieniu obowiązującym do dnia 1 lipca 2015 r. nie był wyłącznie obowiązkiem prawnokarnym, takim jak na przykład obowiązek zapłaty grzywien i kar pieniężnych, lecz miał charakter cywilnoprawny.

Obowiązki majątkowe mające - mimo braku wyraźnego wskazania normatywnego - charakter cywilnoprawny należą do spadku (art. 922 § 1 KC). Orzeczony wyrokiem karnym z dnia 14 kwietnia 2003 r. obowiązek naprawienia szkody spełnia te warunki, wszedł zatem do spadku po K. W. Zarzut naruszenia art. 46 KK przez błędną jego wykładnię należało uznać za nieuzasadniony.

Wyrok SN z dnia 10 sierpnia 2017 r., II CSK 844/16

Standard: 16757 (pełna treść orzeczenia)

Zobacz glosy