Przedawnienie roszczenia właściciela o wykup gruntu

Roszczenie właściciela gruntu określone w art. 231 § 2 k.c. nie ulega przedawnieniu.

Art. 231 § 2 k.c. należy do szeroko rozumianego systemu ochrony prawa własności. Biorąc pod uwagę, że ochrona ta posiada szczególnie silne umocowanie konstytucyjne (w art. 21 ust. 1 i art. 64 Konstytucji), a równocześnie stanowi jedno z praw podstawowych gwarantowanych w porządku polskim i międzynarodowym (Protokół dodatkowy nr 1 do Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności oraz art. 17 Karty Praw Podstawowych Unii Europejskiej), zasadnym jest, by wszelkie gwarancje tego prawa wykładać w sposób możliwie sprzyjający skuteczności jego ochrony. Pozwala to przyjąć, że wątpliwości co do włączenia art. 231 § 2 k.c. w ogólny reżim przedawnienia roszczeń należy rozstrzygnąć negatywnie.

Uchwała SN z dnia 17 sierpnia 2021 r., III CZP 79/19

Standard: 54811 (pełna treść orzeczenia)

Roszczenie właściciela gruntu, na którym wzniesiono budynek lub inne urządzenie o wartości przenoszącej znacznie wartość zajętej na ten cel działki, o nabycie przez posiadacza własności działki za odpowiednim wynagrodzeniem (art. 231 § 2 k.c.) nie ulega przedawnieniu.

Wskazać należy na właściwość roszczenia i jego bezpośrednie powiązanie z ochroną prawa własności, o czym świadczy usytuowanie przepisu będącego jego źródłem w dziale V. Ochrona własności tytułu I. Własność księgi drugiej kodeksu cywilnego. Nadanie mu charakteru obligacji realnej wyznacza legitymację materialno-prawną po stronie powodowej przez stosunek prawa rzeczowego będącego źródłem triady uprawnień właścicielskich o charakterze bezwzględnym. Po stronie właściciela brak prawnego obowiązku usuwania stanu naruszeń własności, jest to jedynie uprawnienie, którego niewykorzystanie może spowodować usankcjonowanie rozbieżności przez przejście tego prawa, w wypadku spełnienia ustawowych przesłanek, ex lege na rzecz naruszyciela będącego posiadaczem samoistnym (zasiedzenie) lub na podstawie prawokształtującego orzeczenia sądu (art. 231 § 1 k.c.). Naruszycielowi będącemu posiadaczem zależnym nie przysługują żadne środki prawne umożliwiające akcję zaczepną, zmierzającą do zmiany stanu prawnego.

Brak uzasadnienia do przyjęcia, że dobrowolne znoszenie przez właściciela stanu naruszenia wynikającego ze wzniesienia budynku lub innego urządzenia powinno mieć charakter czasowy i, w wypadku podniesienia zarzutu przedawnienia, skutkować utratą roszczenia o zobowiązanie do złożenia oświadczenia woli o nabyciu zajętej części nieruchomości. Roszczenie takie ma wszak charakter petytoryjny i wynika z uprawnienia do rozporządzania rzeczą (ius disponendi). W takiej sytuacji właścicielowi pozostawałoby dalej idące roszczenia negatoryjne o przywrócenie przez naruszyciela stanu zgodnego z prawem lub windykacyjne (art. 222 k.c.), to jest prowadzące do rezultatu, którego strony przedłużające stan rozbieżności chciały uniknąć.

Po drugie roszczenie o tzw. „wykup” z art. 231 § 2 k.c. w istocie stanowi rodzaj roszczenia negatoryjnego i, aczkolwiek zmierza do zmiany stanu prawnego, nie stoi w opozycji do art. 222 § 2 k.c. tylko stanowi jego uzupełnienie.

Po trzecie dalej idące roszczenie windykacyjne dotyczące nieruchomości, na której wzniesiono budynek lub inne urządzenie o wartości znacznie przenoszącej wartość zajętej na ten cel działki, może być ubezskutecznione zarzutem nadużycia prawa podmiotowego (art. 5 k.c.), pozostawiając strony w sytuacji niepożądanej i uniemożliwiając im także dokonanie rozliczeń z tytułu tzw. roszczeń uzupełniających (art. 224 i nast. k.c.).

Po czwarte istotne są argumenty przedstawione wyżej, leżące u podstaw wprowadzenia do kodeksu cywilnego art. 231 k.c., stanowiącego nieograniczone terminem źródło roszczenia zarówno posiadacza jak i właściciela.

Uchwała SN z dnia 16 maja 2019 r., III CZP 109/18

Standard: 45435 (pełna treść orzeczenia)