Szkoły wyższe - sądowa kontrola wysokości czesnego w szkołach niepublicznych

Poddanie stosunków prawu cywilnemu nie oznacza możliwości sądowego ustalania czy weryfikowania wysokości świadczeń. Cywilnoprawny charakter relacji student - uczelnia niepaństwowa nie oznacza więc, że wysokość czesnego podlega kontroli sądowej. Czesne jest bowiem ceną usługi, jednym z elementów uzasadniających decyzję o wyborze usługodawcy. Można sobie wyobrazić, że przed zawarciem umowy strony negocjują jego wysokość, termin i sposób zapłaty. Jednak raz ustalone podlega generalnej zasadzie prawa cywilnego: pacta sunt servanda. Strony muszą dotrzymać umowy, gdyż to ona tworzy prawo między nimi. Prawo kreowane przez strony mocą ich woli, a więc w umowie, nie może być kwestionowane na drodze sądowej. Sąd może interweniować tylko w razie wystąpienia nieprawidłowości w toku podejmowania i wyrażania woli (tzw. wady oświadczenia woli), w przypadku naruszenia bezwzględnie obowiązujących przepisów ustawy (np. co do formy oświadczenia woli), w szczególnych sytuacjach tzw. nadzwyczajnej zmiany stosunków (art. 3571k.c.) albo - o czym była mowa wyżej - w sytuacji, gdy umowa nie jest wykonywana zgodnie z jej treścią.

Kwestionowanie wysokości czesnego w uczelni niepublicznej nie jest możliwe przy wykorzystaniu instytucji kontroli klauzul abuzywnych. Tym bardziej niedopuszczalne byłoby żądanie przez studenta, by sąd zweryfikował sposób ustalania opłat przez uczelnię.

Mylne jest też wyobrażenie skarżącego, że ocenę tę zmienia odwołanie się do ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów. Przewiduje ona dwie drogi ochrony konsumentów. W art. 8 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów przewiduje ochronę przed nadużywaniem przez przedsiębiorców pozycji dominującej, która może polegać - między innymi - na narzucaniu nadmiernie wygórowanych cen (ust. 1 pkt 1) albo uciążliwych warunków umów (ust. 1 pkt 6). W ocenie Trybunału Konstytucyjnego, ta droga ewentualnej ochrony studentów-konsumentów nie wchodzi w grę, gdyż - ze względu na mnogość szkół wyższych i swobodę ich wyboru - trudno byłoby mówić o dominującej pozycji określonej szkoły. Ponadto ustawa przewiduje ochronę przed "praktyką naruszającą zbiorowe interesy konsumentów" (art. 23a i nast.). Ewentualne zastosowanie tego unormowania do studentów-konsumentów także nie otwiera możliwości modyfikowania czesnego przez sąd. Po pierwsze bowiem, sam ustawodawca wyjaśnia, że "nie jest zbiorowym interesem konsumentów suma indywidualnych interesów", a naruszenie interesów zbiorowych polega w szczególności na stosowaniu wzorców umownych zawierających postanowienia uznane za klauzule niedozwolone. Ustawodawca odsyła więc przede wszystkim do kodeksu cywilnego, z czego wynika, że także na tle ustawy konsumenckiej atakowanie świadczeń podstawowych, w tym wysokości ceny, jest wątpliwe. Gdyby jednak dopuścić nawet taką możliwość, to - Trybunał Konstytucyjny zwraca uwagę - legitymację do wszczęcia postępowania w sprawie praktyki naruszającej zbiorowe interesy konsumentów posiadają tylko podmioty enumeratywnie wskazane w art. 100a ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów, tj. Rzecznik Praw Obywatelskich, rzecznik konsumentów, rzecznik ubezpieczonych i organizacja konsumencka. Legitymacji takiej nie ma natomiast indywidualnie pokrzywdzona jednostka. Postępowanie toczy się przed Prezesem Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, ma charakter administracyjno-prawny. Dopiero ewentualne odwołanie od decyzji Prezesa wnosi się do sądu ochrony konkurencji i konsumentów, którym jest wyznaczony sąd powszechny - wydział cywilny. Podmiot uprawniony, który zarzuca przedsiębiorcy - szkole wyższej stosowanie praktyki naruszającej zbiorowe interesy konsumentów, musi udowodnić, że działanie szkoły nosi znamiona zakazanej praktyki (por. wyrok sądu antymonopolowego z 2 grudnia 2002 r., sygn. akt XVII Ama 27/02, Dz. Urz. UOKiK nr 2/2003, poz. 259), a więc - zgodnie z treścią art. 23a ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów - przede wszystkim bezprawność działania szkoły. Takiej bezprawności nie można dopatrywać się w propozycji szkoły wyższej oferującej usługę edukacyjną w zamian za czesne określonej wysokości.

Wyrok TK z dnia 5 października 2005 r., SK 39/05, OTK-A 2005/9/99, Dz.U.2005/205/1704

Standard: 2101 (pełna treść orzeczenia)