Szkoły wyższe - przedawnienie roszczeń z umów o usługi edukacyjne

Przedawnienie roszczeń wynikających z umów o usługi edukacyjne wywoływało rozbieżności w orzecznictwie sądów powszechnych. Co do zasady można wyodrębnić trzy zasadnicze sposoby rozstrzygania tej problematyki.

Po pierwsze, niektóre sądy przyjmowały, że strony zawarły umowę nienazwaną o świadczenie usług edukacyjnych, w rozumieniu art. 750 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (Dz. U. z 2014 r. poz. 121, ze zm.; dalej: k.c.), do której znajduje zastosowanie art. 751 k.c. przewidujący dwuletni termin przedawnienia roszczeń związanych z zawodową działalnością w zakresie usług edukacyjnych (np. wyroki: Sądu Okręgowego w Toruniu z 20 września 2013 r., sygn. akt VIII Ca 417/13; Sądu Okręgowego w Zamościu z 2 października 2013 r., sygn. akt I Ca 344/13; Sądu Okręgowego w Ostrołęce z 17 kwietnia 2014 r., sygn. akt I Ca 105/14; Sądu Okręgowego w Lublinie z 26 marca 2015 r., sygn. akt II Ca 370/14 i 26 marca 2015 r., sygn. II Ca 386/14; Sądu Okręgowego w Nowym Sączu z 23 grudnia 2013 r., sygn. akt III Ca 850/13; Sądu Okręgowego w Siedlcach z 29 kwietnia 2014 r., sygn. akt V Ca 197/14; Sądu Okręgowego w Gliwicach z 21 października 2014 r., sygn. akt III Ca 754/14 i 3 lutego 2015 r., sygn. akt III Ca 1609/14; Sądu Okręgowego w Warszawie z 5 grudnia 2014 r., sygn. akt V Ca 2943/14; Sądu Okręgowego w Sieradzu z 25 marca 2015 r., sygn. akt I Ca 209/14 i 22 kwietnia 2015 r., sygn. akt I Ca 66/15; Sądu Okręgowego w Łodzi z 7 kwietnia 2015 r., sygn. akt III Ca 330/14 - Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych).

Po drugie, w orzecznictwie sądów był reprezentowany pogląd, że roszczenie o zapłatę czesnego wynikające z umowy o świadczenie usług edukacyjnych przedawnia się z upływem 3 lat na podstawie art. 118 in fine k.c., co było właściwe dla świadczeń okresowych lub z tytułu działalności gospodarczej (np. wyroki: Sądu Okręgowego w Kielcach z 4 września 2013 r., sygn. akt II Ca 850/13; Sądu Okręgowego w Białymstoku z 5 grudnia 2013 r., sygn. akt II Ca 1039/13; Sądu Okręgowego we Wrocławiu z 16 lipca 2014 r., sygn. akt II Ca 523/14; Sądu Okręgowego we Wrocławiu z 16 października 2014 r., sygn. akt II Ca 864/14; Sądu Okręgowego we Wrocławiu z 6 maja 2015 r., sygn. akt II Ca 299/15; Sądu Okręgowego w Łomży z 31 grudnia 2014 r., sygn. akt I Ca 204/14; Sądu Rejonowego w Kłodzku z 24 września 2013 r., sygn. akt I C 709/13; Sądu Okręgowego w Nowym Sączu z 23 grudnia 2013 r., sygn. akt III Ca 850/13; Sądu Okręgowego we Wrocławiu z 23 kwietnia 2014 r., sygn. akt II Ca 196/14; Sądu Okręgowego w Lublinie z 26 marca 2015 r., sygn. akt II Ca 370/14; Sądu Rejonowego w Wołominie z 8 maja 2015 r., sygn. akt I C 24/15; Sądu Okręgowego w Elblągu z 13 maja 2015 r., sygn. akt I Ca 141/15 - Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych).

Po trzecie, część sądów oceniała zaskarżalność wierzytelności z umów edukacyjnych, stosując ogólny dziesięcioletni okres przedawnienia roszczeń, wskazany w art. 118 in principio k.c. (np. wyroki: Sądu Okręgowego w Piotrkowie Trybunalskim z 24 lipca 2014 r., sygn. II Ca 355/14; Sądu Rejonowego w Słupsku z 25 września 2015 r., sygn. I C 1486/15 - Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych).

Ponadto w orzecznictwie sądów powszechnych można trafić na stanowisko, zgodnie z którym umowy edukacyjne zawierane przez uczelnie prywatne znajdują się w ogóle poza zakresem normowania art. 32 ustawy nowelizującej. Przyjmuje się w związku z tym, że art. 160a ust. 7 p.s.w. nie może być stosowany do roszczeń wynikających z umów zawartych przez uczelnie niepubliczne (np. wyroki: Sądu Okręgowego w Elblągu z 6 maja 2015 r., sygn. akt I Ca 107/15; Sądu Rejonowego w Słupsku z 25 września 2015 r., sygn. I C 1486/15 i 15 października 2015 r., sygn. akt I C 940/15 - Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych).

Niejednolitość orzecznictwa sądowego w sprawie kwalifikacji umowy o świadczenie usług edukacyjnych i terminu przedawnienia płynących z niej roszczeń stała się przedmiotem zainteresowania Sądu Najwyższego.

Wprawdzie w postanowieniu z 11 grudnia 2014 r. (sygn. akt III CZP 61/14, Lex nr 1583507) Sąd Najwyższy odmówił udzielenia odpowiedzi na zapytanie prawne złożone w stanie prawnym obowiązującym do 1 października 2014 r., a dotyczące problemu przedawnienia roszczeń wynikających z umów o usługi edukacyjne (SN powołał się m.in. na zmianę stanu prawnego spowodowaną uchwaleniem art. 160a ust. 7 p.s.w. i art. 32 ustawy nowelizującej), to już w uchwale z 21 października 2015 r. (sygn. akt III CZP 67/15, Lex nr 1814298), przyjął, że: "Do przedawnienia roszczenia o opłatę za studia określoną w umowie zawartej na podstawie art. 160 ust. 3 ustawy z dnia 27 lipca 2005 r. - Prawo o szkolnictwie wyższym (...) w brzmieniu obowiązującym w dniu 1 października 2009 r., w okresie przed dniem wejścia w życie ustawy z dnia 11 lipca 2014 r. o zmianie ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym oraz niektórych innych ustaw (...), miał zastosowanie dziesięcioletni termin przewidziany w art. 118 k.c.".

Sąd Najwyższy wyjaśnił m.in., że umowa o warunkach odpłatności za studia niestacjonarne zawarta między publiczną uczelnią wyższą a studentem nie stanowi umowy o świadczenie usług, nieuregulowanej innymi przepisami, do której na podstawie art. 750 k.c. stosuje się odpowiednio przepisy o zleceniu. A zatem w sprawie nie ma zastosowania art. 751 k.c. i przewidziany w nim dwuletni termin przedawnienia roszczeń wynikających z umów zlecenia i umów o świadczenie usług. Ponadto, "[o]płata za studia (czesne) nie jest świadczeniem okresowym w rozumieniu art. 118 in medio k.c.". Umowa o usługi edukacyjne nie została zawarta w ramach działalności gospodarczej prowadzonej przez uczelnię, a więc nie ma do niej zastosowania trzyletni termin przedawnienia, o którym mowa w art. 118 in fine k.c. Z tego względu roszczenie, które legło u podstaw zapytania, przedawnia się po upływie dziesięciu lat na zasadach określonych w art. 118 in principio k.c.

Uchwała SN z 21 października 2015 r. usuwa wątpliwości co do okresu przedawnienia roszczenia z umowy, o której mowa w art. 160 ust. 3 p.s.w. w brzmieniu obowiązującym przed 1 października 2014 r., i w całości wymagalnego przed tą datą, a zatem nie ma bezpośredniego wpływu na sprawę zawisłą przed Trybunałem. Tezy jej uzasadnienia mogą stanowić jednak wskazówkę interpretacyjną także dla sądów powszechnych w sprawach dotyczących przedawnienia roszczeń z tytułu umów zawartych pod rządami u.s.w. z 1990 r. w kontekście dyspozycji art. 32 ustawy nowelizującej.

W ostatnim czasie można dostrzec, że część sądów powszechnych - odwołując się do argumentacji i intencji Sądu Najwyższego zawartych w uchwale z 21 października 2015 r. - stara się nadawać przepisom p.s.w. takie znaczenie, które wyłączałoby potencjalny retroaktywny skutek zaskarżonego przepisu. Sądy te przyjmują m.in., że art. 32 ustawy nowelizującej, "nie reguluje wyczerpująco kwestii przedawnienia roszczeń powstałych i wymagalnych przed wejściem w życie nowego prawa. Ustanawia jedynie zasadę stosowania 3-letniego terminu przedawnienia roszczeń wynikających z umów zawartych przed jej wejściem w życie. Prawidłowa wykładnia tego przepisu prowadząca do sytuacji, w której nie dojdzie do złamania zasady niedziałania prawa wstecz, wynikającej z art. 2 Konstytucji RP i art. 3 kc, wymaga przyjęcia, że termin przedawnienia upływa po 10 latach od daty wymagalności roszczenia pod warunkiem jednak, że jego koniec przypada przed dniem wejścia w życie art. 32 ustawy zmieniającej lub w okresie 3 lat od tego dnia. Jeśli zaś upływ wspomnianego 10-letniego terminu przypadałby po upływie 3 lat od dnia wejścia w życie ustawy zmieniającej, do przedawnienia dojdzie z uwzględnieniem tego skróconego obecnie terminu liczonego od dnia wejścia w życie ustawy z dnia 11 lipca 2014 r. tj. od dnia 1 października 2014 r. Mówiąc inaczej art. 32 ustawy z dnia 11 lipca 2014 r. o zmianie ustawy - Prawo o szkolnictwie wyższym oraz niektórych innych ustaw oznacza, że wybór odpowiedniego terminu przedawnienia: trzyletniego (liczonego od dnia 1 października 2014 roku) lub dziesięcioletniego (liczonego od daty wymagalności) - zależy od tego, który z nich upłynie wcześniej. Za takim stanowiskiem przemawia stosowany w drodze analogii przepis art. XXXV pkt 2 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 roku Przepisy wprowadzające kodeks cywilny (Dz.U.1964.16.94). Poza tym każda inna wykładnia art. 32 prowadziłaby do wniosków sprzecznych z powołaną zasadą lex retro non agit" (wyrok Sądu Okręgowego w Nowym Sączu z 10 marca 2016 r., sygn. akt III Ca 28/16; podobnie wyrok Sądu Okręgowego w Łodzi z 23 marca 2016 r., sygn. akt III Ca 211/16).

Postanowienie TK z dnia 8 grudnia 2016 r., SK 17/15, OTK-A 2016/91

Standard: 2100