Zadania oświatowe samorządu - stypendia

Pomoc stypendialną dla uczniów charakteryzują dwa aspekty - socjalny - nawiązujący do sytuacji materialnej ucznia i jego rodziny oraz - edukacyjny - nakazujący uwzględniać zakres, potrzeby i środki niezbędne dla wyrównywania szans edukacyjnych uczniów. Prokurator Generalny podniósł, że ze względu na socjalny aspekt pomocy stypendialnej wyłączenie gminnych ośrodków pomocy społecznej z zakresu jej obsługi narusza zasadę samodzielności samorządu. Ustawodawca postanowił jednak wyłączyć z realizacji tego zadania służby socjalne gminy, gdyż ustawa o pomocy społecznej, określająca zadania gminnych ośrodków pomocy społecznej w zakresie wynikającym z art. 67 i art. 71 Konstytucji, nie reguluje spraw pomocy w zakresie wyrównywania szans edukacyjnych. Ustawodawca preferuje w zakresie obsługi pomocy stypendialnej aspekt edukacyjny jako bezpośrednio wynikający z art. 70 ust. 4 Konstytucji. Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego ustawodawca mógł określić udzielanie pomocy stypendialnej jako zadanie realizowane przez służby oświatowe i wyłączyć z jego realizacji służby socjalne. Ograniczenie to służy bowiem realizacji konstytucyjnego prawa do nauki. Ograniczenie to nie narusza zasady proporcjonalności w rozumieniu art. 2 Konstytucji. Nie można go uznać za nadmierne, zważywszy, że pomoc stypendialna była dotychczas realizowana przez służby oświatowe i gmina nie musi w związku z tym tworzyć nowych służb.

Zadania oświatowe, w tym pomoc stypendialna dla uczniów, są zadaniami własnymi samorządu. Środki niezbędne na realizację zadań oświatowych zagwarantowane są w dochodach jednostek samorządu terytorialnego, w tym w dochodach własnych, w subwencji oświatowej i dotacjach na cele oświatowe. Przepisy prawa nie ograniczają możliwości jednostek samorządu do przeznaczania na zadania oświatowe również innych dochodów poza subwencją oświatową i dotacjami na cele oświatowe. Gwarancje państwa w ramach przekazywanych środków budżetowych dotyczą tylko "środków niezbędnych" i nie ograniczają samorządu w jego samodzielnych decyzjach w zakresie wydatkowania środków na realizację zadań oświatowych. Wielokrotnie analizowana przez Trybunał Konstytucyjny, wyprowadzana z art. 167 ust. 1 Konstytucji, zasada samodzielności finansowej i odpowiedniości udziału w dochodach publicznych jednostek samorządu w zakresie finansowania zadań własnych wymaga "by odpowiedniość udziału odnosiła się nie tylko do odpowiedniej wydajności finansowej źródła, z którego dochody płyną, ale także do odpowiedniości form prawnych, jakie te dochody przybierają w nawiązaniu do charakteru zadań powierzonych temu samorządowi. Z istoty bowiem zadania własnego wynika, iż jego finansowanie musi mieć charakter samodzielny i kreatywny, tzn. organy samorządu muszą mieć zagwarantowane prawo decydowania w jakiejś mierze o zakresie i sposobie realizacji zadania ustawowo zdefiniowanego, lub co najmniej o sposobie jego realizacji i finansowaniu" (por. wyrok TK z 28 czerwca 2001 r., sygn. U 8/00, OTK ZU nr 5/2001, poz. 123). Pogląd wnioskodawczyń, że dotacja celowa na pomoc stypendialną dla uczniów miałaby być jedynym, tzn. wyłącznym źródłem finansowania zadań pomocy stypendialnej, nie jest trafna. Nie jest on zgodny z zasadami finansowania samorządów przyjętymi w ustawie z dnia 13 listopada 2003 r. o dochodach jednostek samorządu terytorialnego (Dz. U. Nr 203, poz. 1966, ze zm.; dalej: ustawa o dochodach jednostek samorządu terytorialnego). Zgodnie z tymi zasadami gwarancje wynikające z art. 167 ust. 1 Konstytucji zostają zachowane, jeżeli całość dochodów jednostki samorządu terytorialnego odpowiada wielkością nałożonym na samorządy zadaniom.

Wyrok TK z dnia 20 marca 2007 r., K 35/05, OTK-A 2007/3/28, Dz.U.2007/53/358

Standard: 297 (pełna treść orzeczenia)