Prawo oskarżonego do obecności na rozprawie przy czynnościach postępowania dowodowego (art. 390 k.p.k.)

Art. 390 § 2 k.p.k. daje uprawnienie do zarządzenia opuszczenia przez oskarżonego sali rozprawy już wtedy, gdy jego obecność mogłaby oddziaływać krępująco na zeznania świadka. Uprawnienie to zmienia się w powinność zawsze wtedy, gdy obecność oskarżonego może doprowadzić do odmowy złożenia zeznań przez świadka, złożenia zeznań niezgodnych z prawdą (chociażby co do niektórych szczegółów) lub też zatajenia niektórych faktów o istotnym w sprawie znaczeniu.

Wyrok SA we Wrocławiu z dnia 24 maja 2012 r., II AKa 130/12

Standard: 16598 (pełna treść orzeczenia)

Prawo oskarżonego do obrony wymaga jego obecności podczas wszystkich czynności dowodowych. "Prawa oskarżonego do udziału w całym postępowaniu dowodowym nie można traktować jak zwykłej formalności procesowej, albowiem udział oskarżonego w rozprawie jest jedną z gwarancji prawa do obrony oraz stwarza sądowi dodatkowe przesłanki do dokonywania prawidłowych ustaleń faktycznych i trafnych ocen, również na podstawie odbioru wrażeń wynikających z zachowania uczestników procesu (np. świadków, oskarżonych), sposobu składania zeznań (wyjaśnień), udzielania odpowiedzi na zadawane pytania itp. - co w sumie daje sądowi pełniejsze możliwości dla oceny wszystkich występujących w sprawie dowodów" (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17 lutego 1975 r., I k.r. 222/74, OSNKW 1975, Nr 7, poz. 92).

Niewątpliwie przepis art. 390 § 2 k.p.k. pozwala przewodniczącemu na wydanie zarządzenia o słuchania pod nieobecność oskarżonych także biegłego. Niemniej jednak w niniejszej sprawie zarządzono słuchanie pod nieobecność oskarżonych tylko nieletnich świadków, a nie biegłego. Sąd Okręgowy miał możliwość sanować, usunąć wspomnianą wadę czynności procesowych poprzez powtórzenie części rozprawy, ponawiając przeprowadzenie tych dowodów już z udziałem oskarżonych. Sąd pierwszej instancji nie powtórzył wspomnianych czynności procesowych tylko szybko doprowadził do zamknięcia przewodu sądowego i wydania zaskarżonego wyroku. Bezspornie dopuścił się więc uchybienia mającego charakter bezwzględnej przyczyny odwoławczej określonej w art. 439 § 1 pkt 11 k.p.k., gdyż sprawę rozpoznawano pod nieobecność oskarżonych, których obecność była obowiązkowa.

Tego rodzaju rażące uchybienie skutkuje obowiązkiem uchylenia, dotkniętego nim orzeczenia, bez potrzeby badania związku przyczynowego między uchybieniem, a treścią orzeczenia. Niemniej jednak zdaniem sądu odwoławczego z tego powodu nie zachodziła konieczność uchylenia całego wyroku, albowiem przeprowadzone pod nieobecność oskarżonych dowody w postaci zeznań nieletnich świadków i uzupełniającej opinii biegłego psychologa, związane były wyłącznie z okolicznościami dotyczącymi tylko jednego z zarzutów stawianych oskarżonym, opisanego w punkcie II aktu oskarżenia.

W wyroku z dnia 21 listopada 2001 r., III KKN 81/01 Sąd Najwyższy stwierdził bowiem wyraźnie, że "jeżeli oskarżony lub jego obrońca, mimo ustawowego obowiązku udziału w rozprawie, nie uczestniczyli tylko w tej części rozprawy, na której przeprowadzone zostały czynności dowodowe związane wyłącznie z okolicznościami odnoszącymi się do jednego lub kilku z wielu zarzuconych temu oskarżonemu przestępstwa, to takie uchybienie powoduje konieczność uchylenia zaskarżonego orzeczenia jedynie w części obejmującej skazanie za te przestępstwo", (Stanisław Zabłocki - Przegląd orzecznictwa Sądu Najwyższego - Izba Karna, pkt 11, Palestra 5-6, 2002 r. str. 139-150; OSNKW, 2002, Nr 5-6, poz. 43). Za takim poglądem przemawiają w ocenie SN względy racjonalności i sprawności postępowania oraz postulat oszczędności.

Powyższe stanowisko zyskało też aprobatę przedstawicieli doktryny. (zob. Sławomir Steinborn - Konwalidacja wadliwej rozprawy oraz częściowe uchylenie wyroku w świetle bezwzględnych przyczyn odwoławczych z art. 439 § 1 k.p.k., Palestra Nr 5-6. z 2003 r., str. 73-90)

Wyrok SA w Katowicach z dnia 6 maja 2009 r., II AKa 396/08

Standard: 6462 (pełna treść orzeczenia)