Prawo do nauki - różnicowanie pomocy materialnej studentom dziennym i zaocznym

Zarzuty wnioskodawcy dotyczące dyskryminacji studentów zaocznych odnoszą się do porównania ich sytuacji względem siebie. Przyjmując istnienie nierówności w zakresie pomocy materialnej udzielanej ze środków budżetowych między studentami studiów dziennych (studenci "lepsi" wedle publicystycznego określenia) i studentów studiów zaocznych (studenci "gorsi") nie ulega wątpliwości, że obie te populacje są nierówno traktowane - względem siebie. Po to jednak, aby można było mówić o dyskryminacji prawnie relewantnej, należy odnaleźć wzorzec, nakazujący władzy publicznej jednakowe traktowanie obu tych grup. Wówczas dopiero można byłoby mówić o naruszeniu art. 32 ust. 1 Konstytucji.

Wniosek powołuje art. 70 ust. 4 jako wzorzec konstytucyjny mający decydować o prawnie relewantnej nierówności traktowania studentów studiów dziennych i zaocznych przez władzę publiczną, na której ma ciążyć obowiązek jednakowego traktowania obu grup.

Przepis art. 70 ust. 4 Konstytucji mówi o "tworzeniu i wspieraniu systemów indywidualnej pomocy finansowej i organizacyjnej dla uczniów i studentów". Systemy te (charakterystyczna jest liczba mnoga) mogą zatem - według Konstytucji - być zróżnicowane; sama Ustawa Zasadnicza nic nie mówi ani na temat poziomu pomocy, ani kryteriów jej udzielania. Podmiotowo zaś zakres normy konstytucyjnej odnosi się nie tylko do studentów, ale i do uczniów. Artykuł 70 ust. 4 zostawia ustawodawcy zwykłemu znaczne pole manewru. Może więc on zbudować jeden czy więcej systemów pomocy finansowej i organizacyjnej dla uczniów i studentów (sama Konstytucja mówi tu o "systemach"), systemy oddzielne dla uczniów i oddzielne dla studentów lub poszczególnych ich podgrup, może rozmaicie określić kryteria różniące poszczególne systemy na wypadek ich wielości, różnie określić krąg osób korzystających z każdego ze stworzonych systemów, a nawet zrezygnować z objęcia systemem pomocy pewnych grup populacji. Swoboda tu jest oddana ustawodawcy i tylko jemu, a musi on realizując ten obowiązek posłużyć się ustawą.

Trybunał Konstytucyjny w wyroku SK 18/99 "nakaz konstytucyjny zawarty w ust. 4 art. 70" uznał za faktor "ustalania zasad polityki edukacyjnej", nie zaś źródło prawa podmiotowego. Należąc zatem do kategorii przepisów konstytucyjnych adresowanych do ustawodawcy zwykłego, które zobowiązują do wydania ustawy, lecz bez wskazania jej zakresu, art. 70 ust. 4 zd. 2 Konstytucji (i inne podobne mu unormowania Konstytucji) służy więc uporządkowaniu stosunków w zakresie podziału materii normowania w drodze Konstytucji i ustawy zwykłej. Nie jest to jednak przepis z którego wynikałoby - po pierwsze - prawo podmiotowe dla jednostek (w postaci żądania wydania przepisów kreujących system pomocy materialnej) i - po drugie - jakiekolwiek wskazanie co do niższego szczebla podziału materii normowania: między ustawą i rozporządzeniem.

Z podanych wyżej przyczyn dotyczących zakresu powinności nałożonej przez art. 70 ust. 4 na ustawodawcę zwykłego, temu przepisowi Konstytucji nie można przypisywać roli wzorca zobowiązującego ustawodawcę do jednakowego traktowania wszystkich potencjalnych beneficjentów systemów pomocy materialnej adresowanej do osób uczących się (uczniowie i studenci), wymienionych w tym przepisie. Przepis ten nie może także służyć jako bezpośrednie kryterium oceny rozporządzenia wydanego na podstawie ustawy wydanej jako realizacja nakazu sformułowanego dla ustawodawcy zwykłego w art. 70 ust. 4 Konstytucji. Z art. 70 ust. 4 zd. 2 Konstytucji nie wynika ani powinność uregulowania systemu budżetowej pomocy dla określonej grupy studentów i uczniów, ani poziom, forma czy sposób tej pomocy - w razie jej uregulowania ustawowego. Wynika jedynie powinność wydania przez ustawodawcę ustawy w określonej w tym przepisie materii. Przepis ten nie kreuje prawa podmiotowego na rzecz wymienionych w nim beneficjentów dotyczącego samego wydania stosownej ustawy, ani jej określonej treści. Dlatego brak jest podstaw do dopatrywania się we wzorcu zawartym w tym przepisie powinności równego traktowania (art. 32 ust. 1 zd. drugie) wymienionych w art. 70 ust. 4 "studentów i uczniów" w zakresie wspierania systemów indywidualnej pomocy finansowej i organizacyjnej w czasie nauki.

Skoro art. 70 ust. 4 zd. 2 Konstytucji nie kreuje prawa podmiotowego na rzecz studentów i uczniów, przeto samo postawienie problemu proporcjonalności ograniczeń "w zakresie korzystania z konstytucyjnych wolności i praw" (o czym mówi art. 31 ust. 3 Konstytucji) ostać się nie może.

Wyrok TK z dnia 2 lipca 2002 r., U 7/01, OTK-A 2002/4/48, Dz.U.2002/104/933

Standard: 2088 (pełna treść orzeczenia)

W opinii Trybunału Konstytucyjnego pomoc materialna na gruncie obowiązującej Konstytucji i ustawy akademickiej przysługuje wszystkim studentom wyższych szkół publicznych, niezależnie od trybu podjętego kształcenia. Wynika stąd, że problematyka ta winna zostać uregulowana, przy czym Trybunał Konstytucyjny nie wypowiada się w tym miejscu w kwestii potencjalnej możliwości ustawowego różnicowania świadczeń mających przysługiwać studentom studiów dziennych i wieczorowych (zaocznych). W zakresie tym odsyła jednak do bogatego dorobku doktryny i orzecznictwa odnoszącego się do zasady równości.

Postanowienie sygnalizacyjne TK z dnia 2 lipca 2002 r., S 1/02, OTK-A 2002/4/54

Standard: 2089 (pełna treść orzeczenia)