Przekazanie sprawy sądowi lepiej umiejscowionemu do rozpoznania sprawy dziecka (roz. Rady (WE) nr 2201/2003)

1. Artykuł 15 rozporządzenia Rady (WE) nr 2201/2003 z dnia 27 listopada 2003 r. dotyczącego jurysdykcji oraz uznawania i wykonywania orzeczeń w sprawach małżeńskich oraz w sprawach dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej, uchylającego rozporządzenie (WE) nr 1347/2000, należy interpretować w ten sposób, że ma on zastosowanie w wypadku pozwów lub wniosków z zakresu ochrony dziecka, składanych przez właściwy organ jednego z państw członkowskich na podstawie prawa publicznego i mających za przedmiot zastosowanie środków z zakresu odpowiedzialności rodzicielskiej, takich jak w sprawie w postępowaniu głównym, w sytuacji gdy uznanie jurysdykcji sądu innego państwa członkowskiego wymagałoby w dalszej kolejności wszczęcia przez organ tego innego państwa członkowskiego postępowania odrębnego od wszczętego w pierwszym państwie członkowskim na podstawie własnego prawa krajowego i w świetle ewentualnie odmiennych okoliczności faktycznych.

2. Artykuł 15 ust. 1 rozporządzenia nr 2201/2003 należy interpretować w ten sposób, że: – by móc ocenić, że sąd innego państwa członkowskiego, z którym dziecko ma szczególny związek, jest lepiej umiejscowiony, sąd posiadający jurysdykcję w danym państwie członkowskim powinien upewnić się, że przekazanie sprawy takiemu sądowi może przynieść rzeczywistą i konkretną wartość dodaną dla badania tej sprawy, z uwzględnieniem między innymi przepisów procesowych obowiązujących w tym innym państwie członkowskim;

– by móc ocenić, że takie przekazanie służy dobru dziecka, sąd posiadający jurysdykcję w danym państwie członkowskim powinien między innymi upewnić się, że rzeczone przekazanie nie stwarza ryzyka negatywnego wpływu na sytuację danego dziecka.

3. Artykuł 15 ust. 1 rozporządzenia nr 2201/2003 należy interpretować w ten sposób, że posiadający jurysdykcję sąd jednego państwa członkowskiego nie powinien – przy stosowaniu tego przepisu w sprawie z dziedziny odpowiedzialności rodzicielskiej – uwzględniać wpływu ewentualnego przekazania tej sprawy sądowi innego państwa członkowskiego na prawo do swobodnego przemieszczania się zainteresowanych osób innych niż dziecko, którego sprawa dotyczy, ani powodu, dla którego matka tego dziecka skorzystała z tego prawa, zanim zostało przed nim wszczęte postępowanie, chyba że tego rodzaju względy mogłyby mieć negatywne konsekwencje dla sytuacji rzeczonego dziecka.

Podstawy jurysdykcji w sprawach odpowiedzialności rodzicielskiej ustanowione w niniejszym rozporządzeniu ukształtowane są zgodnie z zasadą dobra dziecka, w szczególności według kryterium bliskości. Oznacza to, że jurysdykcja powinna należeć w pierwszej kolejności do sądów państw członkowskich zwykłego pobytu dziecka, z wyjątkiem niektórych przypadków zmiany miejsca pobytu dziecka lub w następstwie porozumienia zawartego między podmiotami odpowiedzialności rodzicielskiej.

W interesie dziecka niniejsze rozporządzenie pozwala – wyjątkowo i w określonych okolicznościach – na przekazanie sprawy przez sąd mający jurysdykcję sądowi innego państwa członkowskiego, jeżeli ten jest lepiej umiejscowiony dla osądzenia sprawy. Jednakże drugi sąd nie powinien być uprawniony do przekazania sprawy trzeciemu sądowi.

Artykuł 15 rozporządzenia nr 2201/2003, zatytułowany „Przekazanie do sądu lepiej umiejscowionego dla osądzenia sprawy”, brzmi:

„1. W drodze wyjątku sądy państwa członkowskiego, do których jurysdykcji należy rozpoznanie sprawy co do istoty, jeżeli uznają, że sąd innego państwa członkowskiego, z którym dziecko ma szczególny związek, mógłby lepiej osądzić sprawę lub jej określoną część, oraz jeśli jest to zgodne z dobrem dziecka:

a) zawieszają rozpoznanie sprawy lub odnośnej jej części i wzywają strony do wniesienia pozwu lub wniosku do sądu tego innego państwa członkowskiego zgodnie z ust. 4; lub

b) wzywają sąd innego państwa członkowskiego do uznania swojej jurysdykcji zgodnie z ust. 5.

2. Ustęp 1 ma zastosowanie:

a) na wniosek jednej ze stron; lub

b) z urzędu; lub

c) na wniosek sądu innego państwa członkowskiego, z którym dziecko ma szczególny związek, zgodnie z ust. 3.

Przekazanie z urzędu lub na wniosek sądu innego państwa członkowskiego musi zostać zaakceptowane przez co najmniej jedną ze stron.

3. Przyjmuje się, że dziecko ma szczególny związek z państwem członkowskim, w rozumieniu ust. 1, jeżeli:

a) dziecko uzyskało w tym państwie członkowskim zwykły pobyt po wszczęciu postępowania przed sądem, o którym mowa w ust. 1; lub

b) dziecko miało wcześniej zwykły pobyt w tym państwie członkowskim; lub

c) dziecko posiada obywatelstwo tego państwa członkowskiego; lub

d) podmiot odpowiedzialności rodzicielskiej ma zwykły pobyt w tym państwie członkowskim; lub

e) majątek dziecka znajduje się na terytorium tego państwa członkowskiego, a sprawa dotyczy środków ochrony dziecka w związku z zarządem, zabezpieczeniem lub rozporządzaniem tym majątkiem.

4. Sąd państwa członkowskiego, do którego jurysdykcji należy rozpoznanie sprawy co do istoty, określa termin, w którym wszczyna się postępowanie przed sądami innego państwa członkowskiego zgodnie z ust. 1.

Jeżeli postępowanie przed tymi sądami nie zostanie wszczęte przed upływem tego terminu, sąd rozpoznający sprawę ma nadal jurysdykcję zgodnie z art. 8–14.

5. Sądy tego innego państwa członkowskiego, z uwagi na szczególne okoliczności sprawy, o ile jest to zgodne z dobrem dziecka, mogą uznać swoją jurysdykcję w ciągu sześciu tygodni po wszczęciu postępowania zgodnie z ust. 1 lit. a) lub b). W tym przypadku sąd, przed którym wcześniej wszczęto postępowanie, uznaje brak swej jurysdykcji. W przeciwnym razie sąd, przed którym wcześniej wszczęto postępowanie, ma nadal jurysdykcję zgodnie z art. 8–14.

6. Sądy współpracują dla celów niniejszego artykułu, bezpośrednio lub za pośrednictwem organów centralnych wyznaczonych zgodnie z art. 53”.

Normy kompetencyjne zawarte w rozporządzeniu nr 2201/2003 w zakresie odpowiedzialności rodzicielskiej należy interpretować – w świetle motywu 5 tego rozporządzenia – w ten sposób, że mają one zastosowanie w sprawach odpowiedzialności rodzicielskiej, których przedmiotem jest zastosowanie środków mających na celu ochronę dziecka, również w sytuacjach, gdy zgodnie z prawem krajowym środki te należą do prawa publicznego (zob. podobnie wyroki: z dnia 27 listopada 2007 r., C, C 435/06, EU:C:2007:714, pkt 34, 50–51; z dnia 2 kwietnia 2009 r., A, C 523/07, EU:C:2009:225, pkt 24, 27–29; a także z dnia 26 kwietnia 2012 r., Health Service Executive, C 92/12 PPU, EU:C:2012:255, pkt 60, 61).

Dla celów zapewnienia uwzględnienia dobra dziecka przy stosowaniu norm jurysdykcyjnych wprowadzonych rozporządzeniem nr 2201/2003 w sprawach z zakresu odpowiedzialności rodzicielskiej prawodawca Unii skorzystał, jak wynika z motywu 12 tego rozporządzenia, z kryterium bliskości. Zgodnie z tym kryterium jurysdykcja sądów państw członkowskich w sprawach z zakresu odpowiedzialności rodzicielskiej jest co do zasady określona – zgodnie z art. 8 ust. 1 rozporządzenia nr 2201/2003 – miejscem, w którym w chwili wniesienia pozwu lub wniosku dziecko ma zwykły pobyt. Jednak art. 15 ust. 1 rozporządzenia nr 2201/2003 pozwala na przekazanie danej sprawy sądowi państwa członkowskiego innego niż państwo sądu posiadającego zwykle jurysdykcję, przy czym – jak wynika z motywu 13 tego rozporządzenia – po pierwsze takie przekazanie powinno spełniać określone przesłanki, a po drugie – może nastąpić jedynie wyjątkowo.

Art. 15 ust. 1 rozporządzenia nr 2201/2003 należy interpretować w ten sposób, że sąd państwa członkowskiego, który zwykle posiada jurysdykcję do rozpoznania danej sprawy, powinien – by móc wnioskować o przekazanie sądowi innego państwa członkowskiego – obalić silne domniemanie własnej jurysdykcji wynikającej z tego rozporządzenia.

Na podstawie art. 15 ust. 1 rozporządzenia nr 2201/2003 przekazanie sprawy z zakresu odpowiedzialności rodzicielskiej przez sąd jednego z państw członkowskich może nastąpić jedynie na rzecz innego państwa członkowskiego, z którym dziecko ma „szczególny związek”. W celu wykazania istnienia takiego związku w konkretnej sprawie należy odnieść się do okoliczności wymienionych w sposób niewyczerpujący w art. 15 ust. 3 lit. a)–e) rozporządzenia nr 2201/2003. Wynika stąd, że z mechanizmu przekazania są co do zasady wyłączone sprawy, w których nie ma takich elementów. Wszystkie te elementy potwierdzają – jeśli nie wprost, to przynajmniej co do istoty – bliskość między dzieckiem, którego sprawa dotyczy, a państwem członkowskim innym niż państwo sądu posiadającego jurysdykcję do jej rozpoznania na podstawie art. 8 ust. 1 tego rozporządzenia. Dwa pierwsze elementy dotyczą bowiem pobytu uzyskanego przez dziecko, którego sprawa dotyczy, w innym państwie członkowskim mogącym być branym pod uwagę, bądź przed złożeniem pozwu lub wniosku do sądu posiadającego zwykle jurysdykcję, bądź po tym złożeniu. Trzeci element dotyczy obywatelstwa tego dziecka. Czwarty element wiąże – w odnośnych sporach – bliskość rzeczonego dziecka z innym państwem członkowskim z posiadanym przez dziecko majątkiem. Wreszcie piąty element opiera się na łączniku bliskości dziecka z danym państwem członkowskim poprzez bliskie mu osoby.

Przy stosowaniu art. 15 ust. 1 rozporządzenia nr 2201/2003 w konkretnej sprawie sąd posiadający jurysdykcję powinien porównać wagę i intensywność „ogólnego” łącznika bliskości, który wiąże go z danym dzieckiem na podstawie art. 8 ust. 1 tego rozporządzenia z wagą i znaczeniem „szczególnego” łącznika bliskości, potwierdzonego jednym lub kilkoma elementami wymienionymi w art. 15 ust. 3 rzeczonego rozporządzenia i istniejącego w danej sprawie między tym dzieckiem a pewnymi innymi państwami członkowskimi.

Istnienie „szczególnego związku” w rozumieniu art. 15 ust. 1 rozporządzenia nr 2201/2003, mającego znaczenie w świetle okoliczności sprawy, między dzieckiem a innym państwem członkowskim niekoniecznie samo w sobie przesądza kwestię, czy sąd tego innego państwa członkowskiego jest „lepiej umiejscowiony do rozpoznania sprawy” w rozumieniu tego przepisu niż sąd posiadający jurysdykcję, lub kwestię, czy – w razie ustalenia, że tak jest –przekazanie sprawy temu ostatniemu sądowi służy dobru dziecka. Sąd posiadający jurysdykcję powinien zatem jeszcze ustalić, w drugiej kolejności, czy w innym państwie członkowskim, z którym dziecko ma szczególny związek, istnieje sąd lepiej umiejscowiony do rozpoznania sprawy. W tym celu sąd posiadający jurysdykcję powinien ustalić, czy przekazanie sprawy temu innemu sądowi może przynieść rzeczywistą i konkretną wartość dodaną dla wydania rozstrzygnięcia dotyczącego dziecka – w porównaniu z sytuacją, gdyby pozostawił sprawę u siebie. W tym kontekście może on, pośród innych okoliczności, wziąć pod uwagę przepisy procesowe innego państwa członkowskiego, takie jak przepisy dotyczące gromadzenia dowodów koniecznych do rozpoznania sprawy. Natomiast sąd posiadający jurysdykcję nie powinien w ramach takiej oceny uwzględniać prawa materialnego tego innego państwa członkowskiego, które sąd tego innego państwa mógłby ewentualnie stosować w wypadku przekazania mu sprawy. Takie uwzględnienie byłoby bowiem sprzeczne z zasadami wzajemnego zaufania pomiędzy państwami członkowskimi oraz wzajemnego uznawania orzeczeń sądowych, które leżą u podstaw rozporządzenia nr 2201/2003 (zob. podobnie wyroki: z dnia 23 grudnia 2009 r., Detiček, C 403/09 PPU, EU:C:2009:810, pkt 45; a także z dnia 15 lipca 2010 r., Purrucker, C 256/09, EU:C:2010:437, pkt 70, 71). W trzeciej i ostatniej kolejności należy zauważyć, że wymóg, by przekazanie sprawy służyło dobru dziecka, oznacza, że sąd posiadający jurysdykcję upewnia się, że w świetle okoliczności sprawy planowane jej przekazanie sądowi innego państwa członkowskiego nie stwarza ryzyka negatywnego wpływu na sytuację danego dziecka. W tym celu sąd posiadający jurysdykcję powinien dokonać oceny ewentualnego negatywnego wpływu takiego przekazania na relacje uczuciowe, rodzinne i społeczne dziecka, którego sprawa dotyczy, lub na jego sytuację materialną. W tym kontekście sąd posiadający jurysdykcję może również, na podstawie art. 15 ust. 1 rozporządzenia nr 2201/2003, zawnioskować o przekazanie nie całej sprawy, lecz jedynie jej określonej części, jeżeli okoliczności sprawy to uzasadniają. Skorzystanie z takiego uprawnienia można w szczególności rozważyć, jeżeli łącznik bliskości z innym państwem członkowskim nie dotyczy bezpośrednio samego dziecka, lecz jednego z podmiotów odpowiedzialności rodzicielskiej – z powodu wskazanego w art. 15 ust. 3 lit. d) rozporządzenia nr 2201/2003.

Wyrok TSUE z dnia 27 października 2016 r., C-428/15

Standard: 16396 (pełna treść orzeczenia)