Prawo do nauki - przedszkole

Na tle art. 70 Konstytucji i w związku z rozpatrywaną sprawą, zachodzi konieczność ustalenia, czy prawo do nauki (a w konsekwencji również zasady dotyczące jego realizacji) obejmuje również wychowanie przedszkolne. W tym celu należy odnotować, że:

- w przedszkolach realizowane są podstawy programowe, obejmujące m.in. wystandaryzowane cele i treści nauczania odpowiednie do etapu kształcenia, których wykonanie podlega nadzorowi pedagogicznemu (por. art. 22 ust. 2 pkt 2 lit. a w związku z art. 33 ust. 2 pkt 2 ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty, Dz. U. z 2004 r. Nr 256, poz. 2572, ze zm.; dalej: ustawa o systemie oświaty), co pozwala uznać, że w aspekcie materialnym wychowanie przedszkolne stanowi etap wczesnej edukacji;

- sformułowany wyżej wniosek znajduje również potwierdzenie w treści załącznika nr 1 do rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 23 sierpnia 2007 r. zmieniającego rozporządzenie w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół (Dz. U. Nr 157, poz. 1100 i Nr 171, poz. 1211), gdzie wprost stwierdza się, iż "Wychowanie przedszkolne obejmuje wspomaganie rozwoju i wczesną edukację dzieci od trzeciego roku życia do rozpoczęcia nauki w klasie pierwszej szkoły podstawowej";

- pojęcia: "edukacja", "nauka" i "oświata" są na gruncie polskiego języka potocznego niemal synonimiczne (por. ich opisy znaczeniowe przedstawione m.in. przez: Słownik współczesny języka polskiego, red. B. Dunaj, Warszawa 1996 oraz Słownik języka polskiego, red. M. Szymczak, Warszawa 1988), zaś Konstytucja pojęć tych nie definiuje (pojęcia "oświaty" wręcz nie stosuje) ani sobie nie przeciwstawia;

- aspekt organizacyjny nauki, który wydaje się kluczowy z punktu widzenia próby poddania klasyfikacji edukacji przedszkolnej, ujmowany jest szeroko, jako ogół pracujących na danym terenie: szkół, uniwersytetów, akademii, instytutów badawczych, ośrodków informacji naukowej, przetwarzania danych, a nawet bibliotek i muzeów, aczkolwiek z pominięciem instytucji oświatowych służących edukacji przedszkolnej (por. np. Nowa encyklopedia powszechna PWN, Warszawa 1996);

- art. 70 Konstytucji obok instytucji "szkoły" uwzględnia w niektórych przepisach także odrębną instytucję "zakładów wychowawczych", odnosząc również do nich prawo zakładania placówek publicznych i niepublicznych (a więc implicite - także wolność wyboru osób korzystających z ich usług) oraz zasadę podległości nadzorowi pedagogicznemu, co w konsekwencji przesądza o konieczności przypisania instytucji "zakładu wychowawczego" innego niż "szkoła" znaczenia, w formule którego mogą mieścić się również przedszkola;

- w poprzednim stanie konstytucyjnoprawnym prawo do nauki (uregulowane w art. 72 pozostawionych w mocy przepisów i Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 22 lipca 1952 r.) nie obejmowało edukacji przedszkolnej, pomimo iż ustrojodawca przewidywał ten typ placówek oświaty, zakładając w art. 78 ust. 2 "rozbudowę sieci przedszkoli", która jednak ujęta była jako cel państwa i jedna z gwarancji równouprawnienia kobiet (obok np. rozwoju sieci zakładów usługowych i żywienia zbiorowego), a nie prawo podmiotowe dzieci, bądź ich rodziców, co nasuwa wniosek, że przedszkola stanowiły odrębne od szkół placówki oświatowe, a ich celem w odróżnieniu od tych ostatnich nie było urzeczywistnianie prawa do nauki;

- w Konstytucji z 1997 r. prawo do nauki skorelowane zostało przez ustrojodawcę z obowiązkiem nauki do 18 roku życia, w związku z czym twierdzenie, że ten konstytucyjny obowiązek dotyczy również edukacji przedszkolnej, musiałoby znajdować wyraźne podstawy na gruncie brzmienia art. 70 (oczywiście nie wyklucza to nakładania obowiązku przedszkolnego mocą ustaw zwykłych, co notabene czyni w odniesieniu do sześciolatków ustawa o systemie oświaty, bowiem zgodnie z jej art. 14 ust. 3 "Dziecko w wieku 6 lat jest obowiązane odbyć roczne przygotowanie przedszkolne w przedszkolu albo w oddziale przedszkolnym zorganizowanym w szkole podstawowej").

Wziąwszy pod uwagę wymienione wyżej okoliczności i czynniki, Trybunał Konstytucyjny w niniejszym składzie uznaje, że przedszkola nie stanowią instytucji, przy udziale których realizowane jest konstytucyjne prawo do nauki, uregulowane w art. 70. Pominięcie na konstytucyjnym szczeblu regulacji odnoszącej się wprost do przedszkoli nie oznacza jednak, że wychowanie w placówkach oświatowych tego typu nie stanowi istotnego elementu wspomagającego pełny i prawidłowy rozwój intelektualny oraz społeczny dzieci. Wczesna edukacja przynosi wiele korzyści, wśród których wskazać trzeba nie tylko pobudzanie i rozwój umiejętności dzieci, ale także osłabianie dysharmonii i zaburzeń rozwojowych oraz wyrównywanie zaniedbań środowiskowych, a w rezultacie również szans edukacyjnych.

Wyrok TK z dnia 18 grudnia 2008 r., K 19/07, OTK-A 2008/10/182, Dz.U.2008/235/1618

Standard: 2085 (pełna treść orzeczenia)