Indos powierniczy w celu inkasa (art. 18 Pr.weksl.)

Jeżeli indos powierniczy w celu inkasa służy wyłącznie interesom indosanta, przepisy art. 10 i 17 ustawy z dnia 28 kwietnia 1936 r. Prawo wekslowe (Dz.U. Nr 37, poz. 282) nie wyłączają podnoszenia wobec indosatariusza przez dłużnika wekslowego zarzutów przysługujących mu przeciw indosantowi.

Indos, którego dotyczy art. 18 Pr.weksl., zwany indosem pełnomocniczym, wymagający zamieszczenia odpowiedniej wzmianki na wekslu, jest szczególnym sposobem ustanowienia pełnomocnictwa do wykonywania praw z weksla. Jest więc oczywiste, że indosatariusz pełnomocniczy działa w imieniu indosanta pełnomocniczego, jako swego mocodawcy, natomiast indos powierniczy w celu inkasa nie ma takich cech. Ze względu na brak w nim wzmianki, o której mowa w art. 18 Pr.weksl., przedstawia się on na zewnątrz jako indos własnościowy. Co więcej, w jego przypadku wolą indosanta i indosatariusza jest przejście praw na indosatariusza, tyle tylko, że z jednoczesnym zastrzeżeniem w ramach nawiązanego stosunku umownego, iż wykonywanie tych praw będzie ograniczone do czynności potrzebnych do zainkasowania sumy wekslowej.

W rezultacie, w przypadku indosu powierniczego w celu inkasa, indosatariusz przy dokonywaniu wspomnianych czynności działa w imieniu własnym, jakkolwiek na rachunek indosanta. Indos powierniczy w celu inkasa, nie mając cech określonych w art. 18 Pr.weksl., nie mieści się więc w hipotezie tego przepisu. Przy tym, ze względu na wskazaną odrębność indosu powierniczego w celu inkasa, niektóre określone w art. 18 Pr.weksl. skutki indosu pełnomocniczego są w odniesieniu do indosu powierniczego w celu inkasa nie do zaakceptowania.

O ile jest w pełni zrozumiałe, że dłużnicy wekslowi mogą w stosunku do indosatariusza pełnomocniczego działającego w imieniu indosanta pełnomocniczego podnosić tylko zarzuty służące im przeciw indosantowi pełnomocniczemu (nie mogą zatem podnosić zarzutów przysługujących im osobiście względem indosatariusza pełnomocniczego), o tyle trudno zaakceptować takie ograniczenie w odniesieniu do indosatariusza w przypadku indosu powierniczego w celu inkasa. Jeżeli w przypadku indosu powierniczego w celu inkasa indosatariusz działa w imieniu własnym, dłużnicy wekslowi powinni móc podnosić wobec niego także zarzuty przysługujące im osobiście względem niego.

To, że indos powierniczy w celu inkasa nie mieści się w hipotezie art. 18 Pr.weksl., nie przesądza jednak - zakładanego przez stronę powodową - stosowania się w każdym przypadku takiego indosu przewidzianego w art. 10 Pr.weksl. ograniczenia dopuszczalności podnoszenia zarzutów wobec posiadacza weksla, który go nabył w drodze indosu. Według art. 10 Pr.weksl., jeżeli weksel niezupełny w chwili wystawienia został uzupełniony niezgodnie z zawartym porozumieniem, nie można wobec posiadacza zasłaniać się zarzutem, że nie zastosowano się do tego porozumienia, chyba że posiadacz nabył weksel w złej wierze albo przy nabyciu dopuścił się rażącego niedbalstwa.

Podobnie, to że indos powierniczy w celu inkasa nie wchodzi w zakres hipotezy art. 18 Pr.weksl., nie przesądza również stosowania w każdym przypadku takiego indosu ustanowionego w art. 17 Pr.weksl. ograniczenia w dopuszczalności podnoszenia zarzutów. Według art. 17 Pr.weksl., osoby, przeciw którym dochodzi się praw z weksla, nie mogą wobec posiadacza zasłaniać się zarzutami, opartymi na swych stosunkach osobistych z wystawcą lub z posiadaczami poprzednimi, chyba że posiadacz, nabywając weksel, działał świadomie na szkodę dłużnika.

Artykuły 10 i 17 Pr.weksl. chronią bezpieczeństwo obrotu wekslowego, a więc - zgodnie z założeniem przyświecającym wszystkim regulacjom chroniącym bezpieczeństwo obrotu prawnego (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16 marca 2006 r., III CSK 32/06, OSP 2007, nr 3, poz. 31) - interesy osób trzecich w stosunku do określonych czynności prawnych (zdarzeń). W przypadku omawianych przepisów ochrona polega na ograniczeniu dopuszczalności podnoszenia względem posiadaczy weksla, będących osobami trzecimi, zarzutów opartych na wspomnianych czynnościach (zdarzeniach) (por. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 17 czerwca 1997 r., I CKN 51/98, OSNC 2000, nr 2, poz. 27, i z dnia 7 maja 2004 r., III CK 563/02, OSNC 2005, nr 5, poz. 88).

Jeżeli chodzi o kwestię dopuszczalności w świetle art. 10 i 17 Pr.weksl. podnoszenia w przypadku indosu powierniczego w celu inkasa przez dłużnika wekslowego wobec indosatariusza zarzutów przysługujących mu względem indosanta, należy odróżnić dwie grupy sytuacji. Pierwsza, liczniejsza, obejmuje przypadki, w których indos powierniczy w celu inkasa służy wyłącznie interesom indosanta. Do drugiej należą przypadki, w których indos powierniczy w celu inkasa służy ponadto interesom indosatariusza; dokonano go np. także dla zabezpieczenia określonego roszczenia indosatariusza.

Należy podzielić pogląd reprezentowany w nowszej literaturze, że gdy indos powierniczy w celu inkasa służy wyłącznie interesom indosanta, wówczas w istocie brak czynności z zakresu obrotu prawnego, chronionego przez art. 10 i 17 Pr.weksl. Wynika to stąd, że zgodnie z wolą indosanta i indosatariusza ostatecznie skutki tego indosu mają się realizować nie w sferze prawnej indosatariusza - osoby trzeciej względem stosunku, z którego wynikają zarzuty służące dłużnikowi wekslowemu przeciwko indosantowi, lecz w sferze prawnej indosanta, a więc podmiotu stosunku, z którego dłużnik wywodzi zarzuty. Tym samym odpada wówczas podstawowe założenie zastosowania przewidzianego w art. 10 i 17 Pr.weksl. ograniczenia dopuszczalności zarzutów wobec posiadacza weksla, który go nabył na zasadach prawa wekslowego (por. uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 7 maja 2004 r., III CK 563/02).

Podsumowując, w razie indosu powierniczego w celu inkasa, służącego wyłącznie interesom indosanta, art. 10 i 17 Pr.weksl. nie wyłączają podnoszenia przez dłużnika wekslowego względem indosatariusza zarzutów przysługujących mu przeciw indosantowi.

Wyrok SN z dnia 24 maja 2007 r., V CSK 23/07

Standard: 16350 (pełna treść orzeczenia)