Finansowanie szkół niepublicznych przez państwo

Pod względem przedmiotowym "udział państwa w finansowaniu szkół niepublicznych" obejmuje przeznaczanie środków publicznych na działalność danego typu podmiotów, bez względu na formę i tryb przydzielania funduszy. W pojęciu tym będą się więc mieściły zarówno dotacje celowe albo podmiotowe, bezzwrotne lub preferencyjne pożyczki, jak i darowizny mienia, otrzymywane na przykład pod warunkiem spełnienia ustawowych kryteriów (np. liczby studentów lub pracowników albo jakości kształcenia) lub rozdzielane w drodze konkursów. Należy zwrócić uwagę, że użyte w analizowanym sformułowaniu słowo "udział" samo w sobie nie implikuje żadnego konkretnego poziomu finansowania ("udział" z definicji może być mniejszy lub większy). Przesądza jedynie, że wkład państwa musi osiągnąć jakiś stopień minimalny (tak aby w ogóle zjawisko dofinansowywania szkół niepublicznych miało miejsce, bo inaczej art. 70 ust. 3 zdanie trzecie byłby niezrealizowanym upoważnieniem konstytucyjnym) i równocześnie nie może osiągnąć poziomu maksymalnego (całkowitego finansowania, to bowiem prowadziłoby do zrównania szkół publicznych ze szkołami niepublicznymi). Z art. 70 ust. 3 Konstytucji nie wynika więc prawo podmiotowe szkół niepublicznych do uzyskania środków na całość ich działalności: w założeniu szkoły niepubliczne mają być finansowane w mniejszym stopniu ze środków budżetu państwa niż szkoły publiczne (podstawowa odpowiedzialność za ich gospodarkę finansową spoczywa bowiem na ich założycielach, a nie na władzy publicznej). Podczas ustalania skali udziału władz publicznych w finansowaniu szkół niepublicznych ustawodawca niewątpliwie powinien jednak brać pod uwagę potrzebę zapewnienia powszechności dostępu do edukacji (por. art. 70 ust. 4 Konstytucji) oraz zasadę równości (art. 32 Konstytucji), które mogą być ograniczane jedynie w zgodzie z przesłankami wskazanymi w art. 31 ust. 3 Konstytucji (w tym m.in. ze względu na konieczność zapewnienia równowagi budżetowej).

Pozytywną treść nakazu uregulowania w ustawie "warunków udziału władz publicznych w finansowaniu szkół niepublicznych" należy rozumieć jako obowiązek zawarcia w ustawie pełnej (wyczerpującej) listy konkretnych, samodzielnych i możliwych do wyegzekwowania "wymogów" ("przesłanek", "podstaw", "kryteriów") uzyskania takich środków przez szkoły niepubliczne. Wobec braku dalszego dookreślenia tego pojęcia w art. 70 ust. 3 zdanie trzecie Konstytucji, należy przyjąć, że obejmuje to zarówno czynniki merytoryczne (np. przyznawanie dotacji w zależności od skali działalności lub osiągnięć naukowych danej placówki, czy też ich potrzeb lub możliwości), jak i reguły proceduralne (np. częstotliwość przyznawania tych środków, podmioty uprawnione do podejmowania decyzji w tym zakresie, procedurę rozpatrywania i oceniania wniosków, tryb odwoławczy) - słowem: wszystkie okoliczności decydujące o przyznaniu lub nieprzyznaniu finansowania. Analizowana regulacja nie narzuca przy tym żadnej treści tych "warunków", wymaga jedynie, aby w ustawie były one uregulowane w sposób kompletny (w tym sensie ma więc charakter zasady formalnej, a nie materialnoprawnej). Pewne ramy merytoryczne swobody ustawodawcy w tym zakresie wyznaczają natomiast inne przepisy Konstytucji, zwłaszcza wspomniane już zasady powszechnego dostępu do edukacji (por. art. 70 ust. 4 Konstytucji) oraz równości (art. 32 Konstytucji).

Negatywna definicja "warunków" udziału państwa w finansowaniu szkół niepublicznych musi uwzględniać to, że inne aspekty tej aktywności (które same w sobie nie stanowią kryteriów dostępu do środków publicznych) mogą być uregulowane w aktach wykonawczych (o ile oczywiście nie dotyczą obszarów, w których forma ustawowa jest konieczna z uwagi na inne przepisy ustawy zasadniczej, np. ograniczeń korzystania z konstytucyjnych praw lub wolności albo budżetu państwa - por. art. 31 ust. 3 i art. 219 ust. 1 Konstytucji). Nie ma więc na przykład przeszkód, aby cechy podmiotów ubiegających się o dotacje publiczne, brane pod uwagę podczas przyznawania tych środków i wyczerpująco określone w ustawie, były wpisywane do formularza, którego wzór został ustalony w rozporządzeniu, wydanym na podstawie ustawy i wykonującym jej postanowienia. W takim wypadku nie dochodziłoby bowiem do samoistnego merytorycznego uregulowania w rozporządzeniu "warunków" udziału państwa w finansowaniu szkół niepublicznych - akt wykonawczy tylko organizacyjnie (technicznie) ułatwiałby realizację ustawowych zasad przydzielania środków publicznych, nie dodając do nich żadnych dodatkowych kryteriów (por. podobne rozumienie zasady wyłączności ustawowej podczas określania warunków pomocy materialnej dla uczniów i studentów, wynikającej z art. 70 ust. 4 Konstytucji, w wyroku z 26 kwietnia 2004 r., sygn. K 50/02, OTK ZU nr 4/A/2004, poz. 32, oraz w sferze ocen i zasad kwalifikowania uczniów - we wspomnianym wyroku o sygn. K 35/12).

Wyrok TK z dnia 10 grudnia 2013 r., K 16/13, OTK-A 2013/9/135, Dz.U.2013/1588

Standard: 2082 (pełna treść orzeczenia)