Działanie w społecznie uzasadnionym interesie jako okoliczność wyłączająca bezprawność naruszenia dobra osobistego

Kontratyp interesu społecznego, w obronie którego występuje sprawca, powinien mieć konkretny charakter, co oznacza, że powołanie się w danym wypadku na generalnie sformułowaną wartość powinno znaleźć odniesienie w jej konkretyzacji w danej sytuacji.

Ważki interes społeczny nie uzasadnia nieprawdziwych i niezweryfikowanych informacji naruszających dobra osobiste. Dezinformacja opinii publicznej wcale nie działa w interesie społecznym, a co więcej, temu interesowi szkodzi. 

Powołując się na działanie w obronie uzasadnionego interesu społecznego, powinno się przede wszystkim wskazać, o jaki interes chodzi w konkretnej sprawie. Tak zidentyfikowany interes, w obronie którego występuje sprawca, powinien mieć również konkretny charakter, co oznacza, że powołanie się w konkretnym wypadku na generalnie sformułowaną wartość powinno znaleźć odniesienie w jej konkretyzacji w danej sytuacji.

Inaczej mówiąc, nie chodzi tu o abstrakcyjnie ujęty charakter interesu społecznego. Interes ten powinien być celowym środkiem zmierzającym do ochrony innego dobra, jednocześnie niezbędnym, by je ratować, przy użyciu najmniej ingerujących w dobra osobiste środków. Gdy zaś chodzi o zarzuty ocenne, odwołanie się do interesu społecznego wymaga, by krytyka spełniała kryteria rzeczowości, a więc głównie dotyczyła przedmiotu, a nie służyła poniżeniu czy upokorzeniu krytykowanego.

Ocena, czy naruszenie dobra osobistego z uwagi na powołanie się na społecznie chroniony interes nie jest działaniem bezprawnym, wymaga obiektywnej oceny, a nie subiektywnego wyobrażenia o podejmowanym działaniu naruszyciela. Ostatecznie przy dokonywaniu oceny działania sąd powinien kierować się bilansowaniem zysków i strat społecznych związanych z określonym naruszeniem dóbr osobistych.

Najczęściej działanie w ramach społecznie uzasadnionego interesu jest ujmowane jako wymóg przyjęcia właściwego środka do realizacji pewnych podstawowych wartości lub jako działanie dla ochrony racji, którym, ze względu na pewien interes społeczny, przysługuje pierwszeństwo w zaspokojeniu.

Pogląd, że działanie w ramach społecznie uzasadnionego interesu stanowi przesłankę uchylenia bezprawności naruszenia dobra osobistego skutkuje potrzebą wyważenia, któremu z przeciwstawnych interesów tj. osobistego podmiotu domagającego się ochrony jego dóbr osobistych i interesu społecznego, który nie może być zrealizowany bez wkroczenia w sferę osobowości jednostki, przyznać w danej sprawie pierwszeństwo.

Wartościami, ujmując obrazowo, na szalach "wagi" są z jednej strony dobro osobiste (któreś z katalogu z art. 23 k.c. bądź inne wprost w nim nie wymienione) pokrzywdzonego; z drugiej strony, jedna z powszechnie akceptowanych wartości, reprezentowana przez naruszyciela, przy czym ich katalog może być bardzo szeroki (wyrok SN z 23 marca 2017 r., V CSK 262/16).

Prawidłowość zastosowania kryterium uzasadnionego interesu społecznego, jako przesłanki wyłączenia bezprawności naruszenia dóbr osobistych, bada się w kontekście realizacji prawa do uczciwej krytyki, co wymaga oceny pod kątem prawdziwości zarzutu, a co najmniej zastosowania właściwej metody w poszukiwaniu prawdy (wyrok SN z 21 maja 2015 r., IV CSK 557/14). 

Skuteczne powołanie się na wyłączenie bezprawności naruszenia dóbr osobistych z powodu działania w obronie społecznie uzasadnionego interesu wymaga wykazania co najmniej, że krytyka opiera się na informacjach, które zostały rzetelnie i starannie zebrane oraz zweryfikowane. Tylko krytyka rzeczowa i rzetelna może rzeczywiście służyć dobru społecznemu.

Wyrok SN z dnia 25 listopada 2022 r., II CSKP 246/22

Standard: 69051 (pełna treść orzeczenia)

Kontrolna rola prasy urzeczywistnia się również w publikowaniu (emisji) materiałów o charakterze interwencyjnym, zmierzających do zwrócenia uwagi na zjawiska społeczne i problemy, z którymi borykają się określone osoby lub grupy osób, w celu poddania tych sytuacji ocenie odbiorców materiału i wywołania reakcji właściwych organów lub instytucji (por. wyrok SN z dnia 4 marca 2010 r., I CSK 291/09). Nie zawsze jednak emisja materiału będącego reakcją na problem sygnalizowany przez określoną osobę lub grupę osób, nawet jeżeli dotyka problemów ważkich i doniosłych dla osób nim dotkniętych, może zostać uznana za działanie podjęte w ochronie społecznie uzasadnionego interesu. Interes ten ma ogólniejszy charakter i nie może być utożsamiany wyłącznie z interesem grupy osób, z inicjatywy których podejmowana jest interwencja prasowa.

W sytuacjach szczególnie wrażliwych materiał interwencyjny, aby mieścił się granicach działania w obronie społecznego interesu, powinien przywiązywać szczególną wagę do unikania ryzyka stygmatyzacji osób dotkniętych chorobą, niepełnosprawnością lub innego rodzaju dysfunkcją, nawet jeżeli ich zachowanie, trudne do zaakceptowania dla innych, stanowi źródło podjętej interwencji. Istotne jest w takim przypadku unikanie dążenia do sensacji, wskazywania „winnych”, dbałość o ukierunkowanie materiału na prezentację zjawiska jako takiego w celu stymulowania pożądanych postaw społecznych, uwrażliwianie na problem powołanych w tym celu instytucji i podjęcie właściwej próby jego rozwiązania.

Realizacja interesu społecznego nie może natomiast polegać na stawianiu na pierwszym planie osoby dotkniętej dysfunkcją jako „winnego” i dokumentowaniu jej reakcji na nieprzewidzianą sytuację związaną z interwencją ekipy realizującej reportaż. Od profesjonalnego dziennikarza podejmującego interwencję można bowiem wymagać przewidzenia i oceny szerszych konsekwencji ukazania takich zachowań w medium dysponującym taką siłą oddziaływania jak telewizja lub internet, nawet jeżeli są one prawdziwe i trudne do zniesienia dla innych.

Wyrok SN z dnia 24 czerwca 2022 r., II CSKP 252/22

Standard: 73888 (pełna treść orzeczenia)