Prawo do dobrej reputacji osób pełniących funkcje publiczne

ETPC ustalił, że:

a) granice dopuszczalnej krytyki są szersze w stosunku do osób publicznych niż wobec osób prywatnych,

b) politycy, a tym bardziej pochodzący z wyborów powszechnych funkcjonariusze publiczni świadomie i w sposób nieunikniony wystawiają się na kontrolę i ostrą reakcję ze strony prasy, w konsekwencji czego

c) muszą być bardziej tolerancyjni, nawet wobec szczególnie brutalnych ataków prasy, zaś

d) zakres usprawiedliwionej ochrony dóbr osobistych polityków i innych osób publicznych powinien być określany w konfrontacji z wartością, jaką w demokratycznym społeczeństwie jest otwarta i szeroka debata (zob. m.in. wyroki ETPC: z 8 lipca 1986 r., Lingens przeciwko Austrii; z 23 kwietnia 1992 r., Castells przeciwko Hiszpanii; z 29 sierpnia 1997 r., Worm przeciwko Austrii; z 21 marca 2006 r., Koç i Tambaş przeciwko Turcji; z 24 kwietnia 2007 r., Lombardo i inni przeciwko Malcie).

Reputacja, nawet gdy chodzi o osobę krytykowaną w kontekście debaty publicznej, składa się na jej tożsamość osobistą i integralność moralną, a w związku z tym mieści się w zakresie jej „życia prywatnego” (decyzja z 13 listopada 2014 r. w sprawie Hoon przeciwko Zjednoczonemu Królestwu).

Aby miał zastosowanie art. 8 Konwencji, atak na reputację powinien osiągnąć określony, wysoki poziom powagi i zostać przeprowadzony tak, aby spowodować szkodę w osobistym korzystaniu z prawa do poszanowania życia prywatnego (zob. wyrok ETPC z 16 czerwca 2016 r. w sprawie Delfi AS przeciwko Estonii; wyrok ETPC z 5 grudnia 2017 r. w sprawie Frisk i Jensen przeciwko Danii; wyrok ETPC z  21 grudnia 2021 r. w sprawie Banaszczyk przeciwko Polsce).

W ostatnim ze wskazanych orzeczeń Trybunał przypomniał szereg kryteriów w kontekście wyważenia praw wchodzących w grę, takich jak wkład w debatę o znaczeniu ogólnym, kwestia, na ile chodzi o osobę znaną, temat wypowiedzi, wcześniejsze zachowanie osoby, „treść, forma i wpływ publikacji oraz, w stosownych przypadkach, okoliczności, w jakich zostały zrobione zdjęcia”, jak również sposób uzyskania informacji oraz ich prawdziwość, a także surowość kary (tłum. nieoficjalne Ministerstwa Sprawiedliwości; zob. też wyroki ETPC: z 10 listopada 2015 r. w sprawie Couderc i Hachette Filipacchi Associés; z 7 lutego 2012 r. w  sprawie von Hannover (nr 2); z 7 lutego 2012 r. w sprawie Axel Springer AG przeciwko Niemcom).

Istotną wartością w rozstrzyganiu kolizji powyższych wartości jest to, na ile materiał prasowy przyczynia się do ogólnej debaty społecznej.

W uzasadnieniu wyroku z 24 czerwca 2004 r., von Hannover przeciwko Niemcom, ETPC uznał m.in., że istnieje konieczność ścisłego wyodrębnienia kategorii podmiotów mieszczących się w pojęciu „osób publicznych”, tak by konkretne z nich dysponowały precyzyjnymi wskazówkami co do tego, w jakich sytuacjach muszą spodziewać się dopuszczalnej ingerencji w ich życie prywatne osób trzecich, szczególnie zaś prasy. Co więcej, ingerencja nawet w życie prywatne takich osób może być uzasadniona „poważnym (szczególnym) zainteresowaniem opinii publicznej” (ang. major public concern, zob. wyrok ETPC z 26 lutego 2002 r. w sprawie Krone Verlag).

Przesadna, nieprawdziwa forma przekazu służyć ma krytyce, której celem jest zwrócenie uwagi odbiorcy na istotne, ważne, a czasem w opinii prezentującego niebezpiecznie zjawiska. Przesada jest niejako strukturalną cechą takiego przekazu. Nie musi być ani rozsądna, ani grzeczna, ani pozytywna. Każda osoba publiczna, choć w różnym zakresie z uwagi na pełnione funkcje czy wykonywaną działalność, musi liczyć się z krytyką tego rodzaju. Odnosi się to nie tylko do polityków czy funkcjonariuszy publicznych, lecz wszelkich osób, które koncentrują na sobie uwagę opinii publicznej i są powszechnie rozpoznawalne w związku z pełnioną funkcją lub wykonywaną działalnością (np. zawodową lub artystyczną). Dotyczy to zatem także dziennikarza lub publicysty, który, jak w niniejszej sprawie, osobiście uczestniczy w debacie publicznej i jest osobą zaangażowaną w prowadzony spór (prezentuje w ramach swojej działalności własne poglądy w debacie publicznej) bez względu na  to, czy obejmuje on sferę poglądów politycznych, światopoglądowych, gospodarczych itp. Każdorazowo musi natomiast istnieć związek wypowiedzi ocenianej a działalnością tej osoby i prezentowanymi przez nią poglądami, co w niniejszej sprawie również pozostaje niewątpliwe.

Wyrok SN z dnia 11 sierpnia 2022 r., II CSKP 313/22

Standard: 69600 (pełna treść orzeczenia)

Nie dochodzi do naruszenia dobra osobistego sędziego w razie wyrażenia przez sąd odwoławczy negatywnej oceny sposobu interpretowania i stosowania prawa przez sąd niższej instancji, w którego składzie zasiadał ten sędzia.

Na skutek wydania postanowienia Sądu Apelacyjnego w ogóle nie doszło do naruszenia dobra osobistego powódki w postaci prawa do posiadania reputacji sędziego kompetentnego, stosującego w sposób prawidłowy obowiązujące przepisy. Pomijając wątpliwą kwestię, czy można przyjąć istnienie takiego dobra osobistego (por. uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 4 listopada 2008 r., II PK 79/08, OSNAPiUS 2010, nr 7-8, poz. 90) należy mieć na uwadze, że postanowienie Sądu Okręgowego w P. z dnia 2 lipca 2003 r., wydane na podstawie art. 40 § 1 PrUSP, dotyczyło Sądu Rejonowego, który jako sąd pierwszej instancji wydał postanowienie uchylone przez sąd odwoławczy. W postanowieniu Trybunału Konstytucyjnego z dnia 4 października 2006 r., TS 94/2005 (OTK - B 2006, nr 5, poz. 183) stwierdzono, że orzeczenie zawierające wytyk adresowane jest do sądu i nie odnosi się do sfery indywidualnych wolności i praw sędziego, który wydał uchylone przez sąd wyższej instancji orzeczenie. Również w postanowieniu z dnia 8 stycznia 2008 r., Ts 181/07 (OTK ZU 2009, nr 2B, poz. 113) Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że adresatem wytyku jest sąd, jako organ władzy publicznej w rozumieniu art. 10 ust. 2 i art. 175 ust. 1 Konstytucji. O wskazanym wyżej charakterze wytyku przesądza również rodzaj orzeczenia sądu pierwszej instancji, które jest podstawą jego udzielenia oraz tryb, w jakim wytyk zostaje udzielony. Przedmiotem oceny formułowanej przez sąd odwoławczy nie jest więc zachowanie osoby, która korzysta z konstytucyjnie gwarantowanych jej wolności lub praw, lecz działanie organu władzy publicznej. Nie zmienia tego okoliczność, że w treści tego wytyku, niezgodnie z art. 40 § 1 PrUSP, wymieniono także powódkę, która jednoosobowo zasiadała w składzie Sądu Rejonowego.

Celem wytyku judykacyjnego nie było dokonanie oceny predyspozycji zawodowych powódki, lecz dobro wymiaru sprawiedliwości poprzez zwrócenie uwagi sądowi niższej instancji na oczywiste błędy przy wykładni i stosowaniu prawa w celu uniknięcia w przyszłości podobnych uchybień. Negatywne konsekwencje prawne w sferze zawodowej, jakie dotknęły powódkę, nie były więc następstwem naruszenia dóbr osobistych powódki, lecz wynikały z przepisów PrUSP w związku z udzieleniem wytyku judykacyjnego.

Orzeczenie to mogło wywołać u powódki negatywne przeżycia psychiczne, zwłaszcza, jeżeli powódka była przekonana o prawidłowości orzeczenia, wydanego z jej udziałem jako sędziego, uchylonego przez sąd odwoławczy.

Przy ocenie, czy doszło do naruszenia dóbr osobistych, według art. 24 § 1 KC, nie należy jednak kierować się kryterium subiektywnym osoby, która twierdzi, że naruszono jej dobro osobiste, lecz kryterium obiektywnym, a więc powszechnymi ocenami, czy określone działanie może naruszać określone dobro osobiste (por. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 25 kwietnia 1989 r., I CR 143/89, OSP 1990, nr 9, poz. 330, z dnia 11 marca 1997 r., III CKN 33/97, OSNC 1997, nr 6-7, poz. 93, z dnia 23 maja 2002 r., IV CKN 1076/00, OSNC 2003, nr 9, poz. 121).

Wyrok SN z dnia 2 grudnia 2010 r., I CSK 111/10

Standard: 16044 (pełna treść orzeczenia)