Bezprawie jurysdykcyjne jako przesłanka odpowiedzialności za naruszenie dóbr osobistych

Odpowiedzialność, na podstawie art. 24 § 1 KC, za naruszenie dóbr osobistych może ponosić każdy podmiot, w tym więc także państwo. Szkodą, w rozumieniu art. 77 ust. 1 Konstytucji, jest bowiem wszelki uszczerbek w dobrach prawnie chronionych, w tym także dobrach osobistych jako dobrach niemajątkowych.

Art. 24 § 1 KC nie zawiera odrębnych reguł odpowiedzialności państwa za naruszenie dóbr osobistych, ani też nie odsyła do szczególnych przepisów regulujących odpowiedzialność odszkodowawczą Skarbu Państwa, zawartych obecnie w art. 417 i art. 417[1] KC (poprzednio w art. 417 KC i art. 418 KC). Jedynie w zdaniu trzecim art. 24 § 1 KC, przewidziano, że osoba, której dobro osobiste naruszono na zasadach przewidzianych w kodeksie może również żądać zadośćuczynienia pieniężnego lub zapłaty odpowiedniej sumy pieniężnej. Odesłanie to prowadzi do art. 448 KC, który przewiduje pieniężne zadośćuczynienie za doznaną krzywdę wskutek naruszenia dóbr osobistych.

O bezprawiu wynikającym z prawomocnego orzeczenia sądu, jako przesłanki odpowiedzialności za naruszenie dóbr osobistych na podstawie art. 24 § 1 KC oraz art. 448 KC, można mówić wówczas, gdy będą również spełnione przesłanki - oczywiście z wyłączeniem szkody - warunkujące odpowiedzialność odszkodowawczą państwa za bezprawie judykacyjne, określone obecnie w art. 417[1] § 2 KC, tj. jeżeli niezgodność z prawem prawomocnego orzeczenia zostanie stwierdzona we właściwym postępowaniu, chyba że przepisy odrębne stanowią inaczej. Taki wniosek uzasadniony jest tym, że wynikające z art. 24 § 1 KC domniemanie bezprawności działania naruszającego dobro osobiste jest obalone w razie tzw. bezprawia judykacyjnego przez sam fakt istnienia prawomocnego orzeczenia sądu, co uzasadnia konkluzję, że zostało ono wydane w ramach porządku prawnego. Podważenie tego może nastąpić poprzez wykazanie, że orzeczenie to jest niezgodne z prawem, według kryteriów zawartych w art. 417[1] § 2 KC.

Ustalenie bezprawności judykacyjnej, polegającej na niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia sądu, samodzielnie na podstawie art. 24 § 1 KC, w oderwaniu od przesłanek zawartych obecnie w art. 417[1] § 2 KC, prowadziłoby do dysharmonii w zakresie zasad odpowiedzialności Skarbu Państwa za bezprawie judykacyjne. Ten ostatni przepis, zgodnie z wymogami zawartymi w wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 4 grudnia 2001 r., SK 18/2000, miał określać zasady odpowiedzialności za szkodę majątkową państwa, przez którą należy rozumieć także szkodę o charakterze niemajątkowym (krzywdę), gdy sposób jej naprawienia przybiera postać majątkową, poprzez zapłatę zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę, a więc gdy mają zastosowanie przepisy zawarte w art. 445 § 1, 446 § 4 KC oraz - co jest istotne dla rozstrzyganej sprawy - art. 448 KC.

Wyrok SN z dnia 2 grudnia 2010 r., I CSK 111/10

Standard: 16039 (pełna treść orzeczenia)