Wyłączenie sędziego przed sądem polubownym a sądem państwowym

W postępowaniu przed sądem polubownym wyłączenie arbitra lub superarbitra, z tych przyczyn, które uzasadniają wyłączenie sędziego, może nastąpić tylko na wniosek strony.

Instytucja wyłączenia sędziego przewidziana jest przez kodeks postępowania cywilnego zarówno w postępowaniu przed sądem państwowym, jak i w postępowaniu przed sądem polubownym. Zachodzą jednak różnice w unormowaniu tej instytucji przez kodeks dla obydwu rodzajów postępowania. Zasadnicza różnica polega na tym, że w postępowaniu przed sądem polubownym kodeks nie przewiduje wyłączenia arbitra lub superarbitra z mocy ustawy, jak to ma miejsce w postępowaniu przed sądem państwowym w odniesieniu do sędziego (art. 48 k.p.c.). W tym postępowaniu, stosownie do art. 703 § 1 k.p.c., strona może żądać wyłączenia arbitra lub superarbitra z tych samych przyczyn, które uzasadniają wyłączenie sędziego państwowego. Wyłączenie więc nastąpić tu może na skutek jednej z przyczyn wymienionych w art. 48 k.p.c. oraz w razie istnienia stosunku, mogącego wywołać wątpliwość co do bezstronności arbitra lub superarbitra, o którym mowa w art. 49 k.p.c., ale w każdym razie tylko na wniosek strony. Rekapitulując, w postępowaniu przed sądem polubownym wyłącznie arbitra lub superarbitra nastąpić może tylko na wniosek strony z tych samych przyczyn, które uzasadniają wyłączenie sędziego państwowego (art. 703 w związku z art. 48, 49 k.p.c.)

Z powyższej różnicy wynikają doniosłe konsekwencje, o ile chodzi o skutki naruszenia przepisów o wyłączeniu sędziego w postępowaniu przed sądem państwowym bądź arbitra lub superarbitra w postępowaniu przed sądem polubownym. W postępowaniu przed sądem państwowym udział sędziego wyłączonego z mocy ustawy staje się, zgodnie z art. 379 pkt 4 k.p.c., przyczyną nieważności postępowania i stwarza podstawę do uchylenia wyroku przez sąd apelacyjny, a także przez Sąd Najwyższy, przy czym przyczynę tę oba sądy biorą z urzędu pod rozwagę (art. 378 § 2, 39311 k.p.c.). Poza tym, w wypadku zakończenia postępowania prawomocnym wyrokiem, udział sędziego wyłączonego z mocy ustawy stanowi podstawę skargi o wznowienie postępowania, jeżeli strona przed uprawomocnieniem się wyroku nie mogła domagać się wyłączenia (art. 401 pkt 1 k.p.c.).

Wyrok SN z dnia 24 września 1999r., I CKN 141/98

Standard: 15933 (pełna treść orzeczenia)