Wyłączenie sędziego ze względu na powtórnie orzekanie w składzie sądu II instancji

Udział sędziego w składzie sądu drugiej instancji rozpoznającego apelację, który uchylił orzeczenie sądu pierwszej instancji i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania, nie stanowi samoistnej przyczyny wyłączenia go ze składu tego sądu orzekającego w sprawie powtórnie; jedynie w sytuacji szczególnej, zwłaszcza wtedy, gdy przestało działać związanie przewidziane w art. 386 § 6 k.p.c., możliwe jest wyłączenie sędziego na wniosek strony, jeżeli w konkretnej sprawie, na skutek tego, że wyraził pogląd prawny rzutujący bezpośrednio na jej wynik, powstała uzasadniona wątpliwość co do jego bezstronności przy powtórnym rozpoznawaniu sprawy na skutek ponownego wniesienia apelacji dotyczącej tego samego problemu prawnego (zob. postanowienie SN z dnia 20 lutego 2013 r., III CSK 169/12).

Wyrok SN z dnia 27 lipca 2016r., V CSK 664/15

Standard: 15915 (pełna treść orzeczenia)

Udział sędziego w składzie sądu drugiej instancji rozpoznającego apelację, który uchylił orzeczenie sądu pierwszej instancji i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania, nie stanowi samoistnej przyczyny wyłączenia go ze składu tego sądu orzekającego w sprawie powtórnie. W sytuacji wyjątkowej możliwe jest jednak wyłączenie sędziego na wniosek strony, jeżeli w konkretnej sprawie, na skutek tego, że wyraził pogląd prawny rzutujący bezpośrednio na jej wynik, powstała uzasadniona wątpliwość co do jego bezstronności przy powtórnym rozpoznawaniu sprawy na skutek ponownego wniesienia apelacji dotyczącej tego samego problemu prawnego (art. 49 k.p.c.).

Zarzut naruszenia 45 Konstytucji, polegającego na tym, że przy ponownym rozpoznawaniu sprawy w postępowaniu apelacyjnym orzekał sędzia biorący udział w składzie orzekającym, który wcześniej uchylił postanowienie Sądu Rejonowego, zbiegł się z wyrokiem Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z dnia 24 lipca 2012 r., nr 29995/08, B. Toziczka przeciwko Polsce. W wyroku tym stwierdzono - w nieco innym stanie faktycznym niż występujący w niniejszej sprawie - że udział sędziego, który dokonał wykładni spornego przepisu na etapie postępowania apelacyjnego, a więc wyraził określony pogląd prawny, a następnie był członkiem składu Sądu Najwyższego rozpoznającego to samo zagadnienie w ramach skargi kasacyjnej, mógł powodować wątpliwości co do jego bezstronności, prowadząc tym samym do uznania, iż obiektywne kryterium wymagane przy ocenie bezstronności sądu nie zostało w spełnione. Wyrok ten koresponduje z wyrokiem z dnia 16 stycznia 2007 r., nr 2965/03, M. Warsicka przeciwko Polsce, w którym Trybunał uznał, że ocena udziału sędziego w tej samej sprawie w różnych stadiach postępowania może budzić wątpliwości z punktu widzenia kryterium bezstronności, powinna być jednak ona dokonywana z uwzględnieniem wszystkich okoliczności sprawy (por. także orzeczenia Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z dnia 29 lipca 2004 r., nr 77562/01, San Leonard Band Club przeciwko Malcie, z dnia 1 lutego 2005 r., nr 46845/99, Z. Indra przeciwko Słowacji, oraz z dnia 3 lipca 2012 r., nr 66484/09, M. Lewandowski przeciwko Polsce).

Z wymienionych orzeczeń wynika, że z punktu widzenia art. 6 konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, sporządzonej w Rzymie dnia 4 listopada 1950 r. (Dz.U. z 1992 r. Nr 85, poz. 427 - dalej: "konwencja"), nie ma zasadniczych przeszkód do udziału tego samego sędziego w różnych stadiach postępowania, ale nie można wyłączać sytuacji, w których bezstronność sędziego okaże się wątpliwa. Zależy to od okoliczności konkretnej sprawy, przy czym trzeba pamiętać, że w odniesieniu do bezstronności sędziego Trybunał zaleca przeprowadzenie dwu testów: testu obiektywnego, a więc dokonania oceny, czy niezależnie od indywidualnego zachowania się sędziego istnieją sprawdzalne fakty rodzące wątpliwości co do jego bezstronności, a w tym względzie mogą mieć również znaczenie atrybuty zewnętrzne, oraz testu subiektywnego, czyli uwzględnienia osobistych walorów sędziego, jego poglądów i przekonań (por. orzeczenia z dnia 10 czerwca 1996 r., nr 22399/93, R. Pullar przeciwko Zjednoczonemu Królestwu, z dnia 7 sierpnia 1996 r., nr 19874/92, V. Ferrantelli, G. Santangelo przeciwko Włochom, oraz z dnia 28 października 1998 r., nr 28194/95, CastilloAlgar przeciwko Hiszpanii).

Stanowisko Trybunału należy uzupełnić zastrzeżeniem, że w polskim systemie prawnym niedopuszczalny z mocy ustawy jest udział sędziego w sprawach, w których w niższej instancji uczestniczył w wydaniu zaskarżonego orzeczenia, oraz w sprawach o wznowienie postępowania, jeżeli brał udział w wydaniu orzeczenia objętego skargą o wznowienie (art. 48 § 1 pkt 5 i § 3 k.p.c.). Należy jednak jednocześnie podkreślić, że kodeks postępowania cywilnego nie przewiduje ustawowej podstawy wyłączenia sędziego ze składu sądu drugiej instancji orzekającego w sprawie powtórnie, jeżeli zasiadał w składzie, który uchylił orzeczenie sądu pierwszej instancji i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania. Również w świetle przedstawionego orzecznictwa Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, a także art. 6 konwencji oraz art. 45 i 176 Konstytucji nie ma podstaw do tworzenia nowej, samoistnej, pozaustawowej przyczyny wyłączenia sędziego, jak uczynił to Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 21 maja 2002 r., III CKN 948/00, stwarzając wówczas - nieprzewidzianą w kodeksie - pozaustawową, "konstytucyjną" podstawę uchylenia orzeczenia i gwarantując w ten sposób dwuinstancyjność postępowania.

W sytuacjach skrajnych mogą wystąpić okoliczności uzasadniające wyłączenie sędziego, który orzekał poprzednio i wyraził pogląd rzutujący bezpośrednio na wynik sprawy, w związku z czym powstała uzasadniona wątpliwość co do jego bezstronności przy powtórnym rozpoznawaniu sprawy na skutek ponownego wniesienia apelacji. W takich sytuacjach strona może złożyć wniosek o wyłączenie sędziego z rozpoznania sprawy na podstawie art. 49 k.p.c., należycie go uzasadniając i wykazując swoje racje. Wprowadzanie tu jakiegokolwiek automatyzmu, niewnoszącego żadnej istotnej nowej wartości ustrojowej lub procesowej, prowadziłoby w rzeczywistości do destabilizacji działań jurysdykcyjnych sądów drugiej instancji. 

Postanowienie SN z dnia 20 lutego 2013r., III CSK 169/12

Standard: 15914 (pełna treść orzeczenia)