Wyłączenie sędziego ze względu na aspekt społecznego odbioru (zewnętrzne znamiona niezawisłości)

Wyłączenie sędziego ma doniosłe skutki, gdyż prowadzi do pozbawienia go możliwości rozpoznania przydzielonej mu sprawy i wydania w niej orzeczenia. Fakt uwzględnienia wniosku o wyłączenie zwykle jest także następczo odczytywany jako potwierdzający wystąpienie okoliczności mogących wywołać uzasadnione wątpliwości co do bezstronności sędziego. Pochopne uwzględnianie wniosków, oparte na postrzeganiu w sposób wyolbrzymiony związku między wystąpieniem wskazanej przez stronę „okoliczności” i „uzasadnionych wątpliwości”, miałoby zatem bardzo poważne, negatywne konsekwencje i dla wykonywania służby przez konkretnego sędziego, i dla pracy całego wymiaru sprawiedliwości.

Wyważenia wymaga podejście do czynnika „społecznego odbioru” czy „oceny opinii publicznej” co do rozpatrzenia sprawy przez danego sędziego, jako kryterium uwzględnienia wniosku o jego wyłączenie. Powołanie się na ten argument nie powinno mieć samoistnego, rozstrzygającego znaczenia. Przesłanka wyłączenia zachodzi, gdy dana okoliczność może wywołać uzasadnioną wątpliwość co do bezstronności sędziego w konkretnej sprawie. Bez względu na to, kto żywi tę wątpliwość, rolą sądu rozpoznającego wniosek o wyłączenie jest zbadanie, czy mogłaby być ona wywołana w sposób uzasadniony.

Oceny ferowane przez „opinię publiczną” nie mogą wyręczyć sądu z rozważenia podstaw wyłączenia sędziego, a wzgląd na antycypowany „społeczny odbiór” orzeczenia nie może być czynnikiem decydującym o uwzględnieniu wniosku lub zgłoszonego przez sędziego żądania wyłączenia (por. jednak postanowienie SN z 13 maja 2022 r., II CSKP 989/22). W innym razie, zwłaszcza w uwarunkowaniach pracy sądów polskich oraz w dobie rozwoju systemów komunikowania się, dzięki odpowiedniemu zorganizowaniu aktywności grup społecznych czy ukierunkowaniu opinii publicznej, można byłoby uzyskać proste narzędzie służące do zmiany składu orzekającego. W ten sposób, oprócz wskazanych wyżej negatywnych skutków dla funkcjonowania wymiaru sprawiedliwości, następowałoby także ograniczanie efektów stosowania przyjętych obecnie mechanizmów losowego przydziału spraw, mających wszak służyć niezależnemu od innych czynników doborowi składu orzekającego.

Postanowienie SN z dnia 12 października 2023 r., III CZP 5/23

Standard: 80225 (pełna treść orzeczenia)

Celem instytucji wyłączenia sędziego jest zapewnienie sprawowania wymiaru sprawiedliwości w warunkach optymalnych, wyłączających jakiekolwiek wątpliwości co do bezstronności sędziego. Chodzi przy tym o wyeliminowanie nie tylko wątpliwości stron, ale także wątpliwości samego sędziego co do obiektywnego rozstrzygnięcia sprawy (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 3 sierpnia 1973 r., II CZ 135/73).

Znaczącą rolę przy wyłączeniu sędziego odgrywa także aspekt społecznego odbioru. Chodzi w tym przypadku o wyeliminowanie sytuacji, która w społecznym odbiorze mogłaby wywołać wątpliwości co do bezstronności sędziego (por. postanowienie SN z dnia 9 lutego 2011 r., III PZ 11/10).

Postanowienie SN z dnia 9 marca 2017 r., II UO 1/17

Standard: 15867 (pełna treść orzeczenia)