Zawiadomienie przez sędziego o podstawie swojego wyłączenia (art. 51 k.p.c.)

Wnioski i żądania z art. 49 § 1 k.p.c. mogą dotyczyć (w przypadku żądań - mogą być składane przez) sędziów wyznaczonych do rozpoznania sprawy. Składanie żądania wyłączenia przez sędziego, który nie został wyznaczony do rozpoznania sprawy, jest nie tylko zbędne, ale w zasadzie niedopuszczalne; możliwość zastosowania art. 49 § 1 k.p.c. otwiera się bowiem wyłącznie w razie przydzielenia sprawy danemu sędziemu (zob. uchwała SN z 26 lipca 2019 r., I NOZP 1/19 oraz postanowienia SN z 8 października 2021 r., IV CO 209/21; z 27 października 2021 r., IV CO 235/21; z 2 grudnia 2021 r., IV CO 323/21; z 8 czerwca 2022 r., III CO 460/22).

Z perspektywy założenia, że żądanie wyłączenia może być zgłoszone jedynie przez sędziego wyznaczonego do rozpoznania sprawy, podejmowanie awansem czynności określonych w art. 52 § 1 k.p.c. opierałoby się na niedopuszczalnym antycypowaniu zgłoszenia żądań wyłączenia przez kolejnych sędziów, z pominięciem etapu przydzielenia sprawy do rozpoznania określonemu sędziemu. Tymczasem dopiero z momentem takiego przydzielenia otwiera się możliwość podjęcia przez sędziego decyzji o nierozpoznaniu sprawy i złożeniu żądania z art. 49 § 1 k.p.c. Decyzja o złożeniu takiego żądania może być więc w procesowo skuteczny sposób podjęta wyłącznie przez sędziego, który ma rozpoznać daną sprawę (sensu largo, włącznie ze sprawami wpadkowymi).

Postanowienie SN z dnia 12 stycznia 2023 r., III CO 1266/22

Standard: 66899 (pełna treść orzeczenia)

Każdego sędziego obciąża obowiązek oceny, czy jest sędzią bezstronnym, nie zainteresowanym w rozstrzygnięciu jakichkolwiek kwestii prawnych pojawiających się w danej sprawie, które mogłyby go dotyczyć, a także powinność oceny, czy uformowany z jego udziałem sąd, jest sądem bezstronnymi i nie budzącym jakichkolwiek wątpliwości ustrojowych, zapewniającym stronom rzetelne osądzenie sprawy

Postanowienie SN z dnia 25 października 2022 r., II CSKP 205/22

Standard: 66869 (pełna treść orzeczenia)

Brak okoliczności, które powodowałyby konieczność zawiadomienia o przyczynie wyłączenia, nie stoi ponadto na przeszkodzie poinformowaniu stron przez sędziego (sędziów) zasiadających w składzie orzekającym o ich zobowiązaniach kredytowych, których źródłem jest umowa o analogicznej lub zbliżonej konstrukcji, jak będąca przedmiotem sporu. Informacja taka jest kierowana do stron i nie jest równoznaczna z procesowym zawiadomieniem ‎o przyczynie wyłączenia (art. 51 k.p.c.), nie pozostając w kolizji z etycznym zakazem nadużywania instytucji wyłączenia sędziego (por. § 15 uchwały nr ‎25/17 Krajowej Rady Sądownictwa z dnia 13 stycznia 2017 r. – Zbiór Zasad Etyki Zawodowej Sędziów); przeciwnie – należy ją odbierać jako wyraz troski ‎o zachowanie najwyższego standardu neutralności, umożliwiający stronie rozważenie złożenia wniosku o wyłączenie sędziego i – w razie skorzystania z tej możliwości – dokonanie wszechstronnej oceny ewentualnej przyczyny wyłączenia przez inny skład orzekający z zapewnieniem kontroli zażaleniowej (art. ‎3941a § 1 pkt 10 i art. 3942 § 11 pkt 2 k.p.c.) (co do skutków tej kontroli zob. uchwała SN z dnia 13 maja 2022 r., III CZP 83/22)

Wyrok SN z dnia 9 września 2022 r., II CSKP 794/22

Standard: 67013 (pełna treść orzeczenia)

Nie bez znaczenia jest ponadto, że sędzia samodzielnie zwraca uwagę ‎na ryzyko powstania uzasadnionej wątpliwości co do swojej bezstronności. Jakkolwiek zawiadomienie o przyczynie wyłączenia (art. 51 k.p.c.) i zawarte w nim implicite żądanie wyłączenia (art. 49 § 1 k.p.c. in initio) nie jest wiążące dla sądu, ‎w judykaturze i nauce zwraca się uwagę na autorytet i znaczenie stanowiska sędziego co do podstaw jego wyłączenia (por. postanowienia SN ‎z dnia 7 września 1994 r., I PO 10/94 i z dnia 28 września 2001 r., I PZ 57/01). Dostrzeżenie przez sędziego możności powstania uzasadnionej wątpliwości co do jego bezstronności należy traktować jako argument przemawiający na rzecz wyłączenia, z zastrzeżeniem sytuacji, ‎w których okoliczności wskazywałyby, że zawiadomienie może wynikać z niechęci do orzekania w konkretnej sprawie lub podane fakty jasno wybiegałyby poza krąg mogących usprawiedliwiać obiektywną obawę braku bezstronności.

Podkreślenia wymaga przy tym, że o zasadności żądania wyłączenia ‎na podstawie art. 49 k.p.c. nie decyduje przekonanie sądu co do tego, ‎czy konkretny sędzia, z racji autorytetu i postawy sędziowskiej daje pełną gwarancję obiektywnego rozstrzygnięcia, lecz to, czy owe rozstrzygnięcie ‎– ze względu na sytuację, w jakiej znajduje się sędzia w relacji do przedmiotu sporu i stron – będzie w taki sam sposób oceniane przez strony i opinię publiczną.

Postanowienie SN z dnia 13 maja 2022 r., II CSKP 989/22

Standard: 63170 (pełna treść orzeczenia)

Wniosek o wyłączenie może złożyć także sam sędzia wyznaczony (wylosowany) do osądzenia konkretnej sprawy. Chodzi tu o okoliczności nieznane stronie (niedostępne dla strony), które rozważone w sumieniu sędziego z punktu widzenia prawa oraz wiążących sędziego zasad etyki i ocenione przez niego, jako mogące wywoływać uzasadnioną wątpliwość co do jego bezstronności, skutkują podjęciem przez sędziego decyzji o zawiadomieniu sądu o zachodzącej podstawie wyłączenia (art. 51 k.p.c.).

Wyrok SN z dnia 10 kwietnia 2019 r., IV CSK 279/18

Standard: 63174 (pełna treść orzeczenia)

Podstawy wniosku sędziego o wyłączenie go należy wyprowadzać z art. 49 k.p.c. i § 15 Zbioru. Wprawdzie uchybienie godności urzędu nie musi polegać na zachowaniu naruszającym przepis prawa (na co wskazuje choćby wyróżnienie w art. 52 § 1 u. SN podstaw odpowiedzialności dyscyplinarnej), lecz powstrzymanie się sędziego od złożenia wniosku o wyłączenie go podlega ocenie tylko przez pryzmat ustawowej przesłanki z art. 49 k.p.c.

Przepisy o wyłączeniu sędziego mają charakter norm wyjątkowych, również ze względów gwarancyjnych (dla stron). Nie ma więc tu miejsca na wykładnię rozszerzającą albo analogię. Dała temu wyraz Krajowa Rada Sądownictwa w § 15 Zbioru, który stanowi: "Sędzia może złożyć wniosek o wyłączenie od rozpoznania sprawy tylko wtedy, gdy istnieją do tego uzasadnione podstawy. Niedopuszczalne jest nadużywanie instytucji wyłączenia sędziego". Zasada ta nakazuje więc sędziemu powściągliwość w inicjowaniu postępowania o wyłączenie. Pochopne występowanie z takim wnioskiem byłoby złamaniem wskazanej zasady etycznej, a zatem uchybieniem godności sprawowanego urzędu. Zasady określone w § 5 ust. 2 i § 10 Zbioru mogą być wykorzystane dla kształtowania wzorca bezstronnego sędziego i tylko w ten sposób, by swoim zachowaniem (na służbie i poza nią) nie stwarzał powodu z art. 49 k.p.c. do wyłączenia go (na własny wniosek lub zgłoszony przez stronę).

Wyrok SN z dnia 24 listopada 2006r., SNO 64/06

Standard: 15860 (pełna treść orzeczenia)

Z woli ustawodawcy wniosek strony został poddany surowszym wymaganiom niż wniosek ("żądanie") sędziego. Jest to następstwem uznania autorytetu moralnego sędziego i przyjęcia jego wiarygodności przez ustawodawcę.

Postanowienie SN z dnia 7 września 1994r., I PO 10/94

Standard: 63171 (pełna treść orzeczenia)

Dla wyjaśnienia charakteru stosunków łączących sędziego ze stroną przepis art. 52 § 2 k.p.c. wkłada na sędziego, którego dotyczy wniosek o wyłączenie, obowiązek złożenia odpowiedniego oświadczenia.

Autorytet moralny sędziego przemawia za wiarygodnością złożonego wyjaśnienia i jeżeli strona żądająca wyłączenia zaprzecza jego prawdziwości, obowiązana jest wskazać i udowodnić okoliczności, które by podważały wiarygodność oświadczenia sędziego.

Postanowienie SN z dnia 25 sierpnia 1971r., I CZ 121/71

Standard: 29757