Właściwość rzeczowa sądu okręgowego w sprawach autorskich, pokrewnych i innych (art. 17 pkt 2 k.p.c.)

Sprawa o zapłatę wynagrodzenia za stworzenie utworu i za przeniesienie autorskich praw majątkowych do niego jest sprawą o ochronę praw autorskich w rozumieniu art. 17 pkt 2 k.p.c.

Przekazanie w art. 17 pkt 2 k.p.c. do właściwości sądów okręgowych spraw o ochronę praw autorskich i pokrewnych motywowane jest - podobnie jak w wypadku innych kategorii spraw wskazanych w tym przepisie - założeniem, że sprawy takie z reguły mają bardziej złożony charakter prawny ze względu na regulacje leżące u ich podłoża. Wymagają one zatem większego doświadczenia, jak również koncentracji w ramach mniejszej liczby sądów, dlatego w pierwszej instancji mają je roz- poznawać sądy okręgowe, a nie sądy rejonowe. Właściwość sądu okręgowego na podstawie art. 17 pkt 2 k.p.c. nie jest też uzależniona od majątkowego albo niemajątkowego charakteru sporu.

Ustawodawca posługuje się w art. 17 pkt 2 k.p.c. pojęciem spraw o ochronę praw autorskich. O ochronie praw autorskich - osobistych i majątkowych - jest także mowa w tytułach rozdziałów 8 i 9 Pr.aut. z 1994 r. Sugeruje to wykładnię art. 17 k.p.c. w kierunku ograniczenia właściwości sądu okręgowego tylko do spraw, w których dochodzone są roszczenia z tytułu naruszenia praw autorskich, o których mowa w art. 78 i 79 Pr.aut. z 1994 r. Przy takim ujęciu istotnie decydujący wpływ na wykładnię art. 17 pkt 2 k.p.c. ma okoliczność, czy prawo do wynagrodzenia stanowi rodzaj bezwzględnego autorskiego prawa majątkowego, w razie naruszenia którego twórca może korzystać z roszczeń określonych w art. 79 Pr.aut. z 1994 r.

Wykładnia art. 17 pkt 2 k.p.c. powinna jednak uwzględniać to, że występujące w tym przepisie pojęcie spraw o ochronę praw autorskich użyte jest na potrzeby ściśle procesowe, tj. wyznaczenia granic właściwości rzeczowej sądu okręgowego, a także to, że celem tego przepisu jest przekazanie do tego sądu określonej kategorii spraw ze względu na szczególny charakter regulacji prawnych leżących u ich podłoża. Zasadne jest więc interpretowanie określenia "sprawy o ochronę praw autorskich" przy uwzględnieniu wskazanej funkcji, co sprawia, że ochrona praw autorskich nie powinna być w tym przypadku łączona tylko z ochroną autorskich praw osobistych i autorskich praw majątkowych w rozumieniu rozdziałów 8 i 9 Pr.aut. z 1994 r. Cel przekazania przedmiotowych spraw do właściwości rzeczowej sądu okręgowego przemawia za tym, aby pojęciem tym obejmować ogół spraw o roszczenia na tle regulacji prawa autorskiego.

Regulacje właściwości sądu, w tym także właściwości rzeczowej, muszą być - z natury rzeczy - jak najmniej skomplikowane i zdatne do przewidywalnego i prostego zastosowania. Przeczy temu założeniu interpretowanie art. 17 pkt 2 k.p.c. - w zakresie sformułowania "sprawy o ochronę praw autorskich" - z uwzględnieniem teoretycznego sporu o naturę prawną prawa do wynagrodzenia, o którym mowa w art. 17 Pr.aut. z 1994 r.

Rozwiązanie zakładające, że sprawy o ochronę praw autorskich to wszystkie sprawy o roszczenia na tle prawa autorskiego (w znaczeniu przedmiotowym), ma tę zaletę, że pozwala na kumulację w jednym postępowaniu roszczeń o wynagrodzenie z tytułu przeniesienia praw autorskich z roszczeniami z tytułu ich naruszenia, które określają art. 78 i 79 Pr.aut. z 1994 r. Może się zdarzyć, że strona umowy o przeniesienie praw autorskich nie tylko nie zapłaci wynagrodzenia, ale będzie korzystać z utworu w zakresie pól eksploatacji nieobjętych umową. W takim wypadku twórca może wystąpić z żądaniem zapłaty wynagrodzenia w myśl umowy oraz z roszczeniami z tytułu naruszenia jego praw autorskich w odniesieniu do pól eksploatacji nieobjętych umową.

Szersze rozumienie art. 17 pkt 2 k.p.c. pozwala na objęcie obu kategorii żądań właściwością sądu okręgowego. Ich odrzucenie powodowałoby, że w sprawie o wynagrodzenie umowne właściwy jest sąd rejonowy (art. 17 pkt 4 k.p.c.), podczas gdy roszczenia wynikające z naruszenia praw autorskich przynależą do właściwości sądu okręgowego (art. 17 pkt 2 k.p.c.). Sformułowanie art. 17 pkt 2 k.p.c. - odmienne niż w wypadku art. 17 pkt 1 in principio k.p.c. - wykluczałoby przyjęcie kompleksowej właściwości sądu okręgowego.

Postanowienie SN z dnia 26 lutego 2015 r., III CZ 6/15

Standard: 15809 (pełna treść orzeczenia)

Zobacz glosy

Wykładnia historyczna art. 17 pkt 2 k.p.c. prowadzi do wniosku, że nadal w przepisie tym chodzi jedynie o dwie zasadnicze kategorie spraw: po pierwsze - sprawy o ochronę praw autorskich (co dotyczy zarówno autorskich dóbr osobistych, jak i majątkowych praw autorskich) oraz praw pokrewnych prawom autorskim (chodzi o takie prawa na dobrach niematerialnych jak prawa do artystycznych wykonań, prawa do fonogramów, wideogramów, nagrań radiowych i telewizyjnych), w obu przypadkach o prawa chronione przede wszystkim ustawą z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (jednolity tekst: Dz.U. z 2006 r. Nr 90, poz. 631 ze zm.), po drugie - sprawy o ochronę praw dotyczących wynalazków, wzorów użytkowych, wzorów przemysłowych, znaków towarowych, oznaczeń geograficznych i topografii układów scalonych oraz o ochronę innych praw na dobrach niematerialnych, czyli o prawa chronione przede wszystkim ustawą z dnia 30 czerwca 2000 r. Prawo własności przemysłowej (jednolity tekst: Dz.U. z 2003 r. Nr 119, poz. 1117 ze zm.). W żadnym razie w pojęciu "innych praw na dobrach niematerialnych" w rozumieniu art. 17 pkt 2 k.p.c. nie mieszczą się dobra osobiste, tradycyjnie ujmowane jako prawa niemajątkowe w rozumieniu art. 17 pkt 1 k.p.c.

Przyjęcie tego punktu widzenia prowadzi do wniosku, że zmiana treści art. 17 pkt 2 k.p.c. polegała na tym, że w stosunku do poprzednio obowiązującego stanu prawnego uszczegółowiono zakres poddanych właściwości rzeczowej sądu okręgowego spraw o ochronę praw na dobrach niematerialnych i dostosowano sformułowania Kodeksu postępowania cywilnego (opis rodzajów praw na dobrach niematerialnych) do sformułowań użytych w ustawie o prawie autorskim i prawach pokrewnych oraz w Prawie własności przemysłowej.

O właściwości rzeczowej sądu okręgowego decyduje w sprawach wymienionych w art. 17 pkt 2 k.p.c. ich rodzaj (są to sprawy o ochronę praw na dobrach niematerialnych, w szczególności praw autorskich i praw własności przemysłowej) - niezależnie od ich majątkowego lub niemajątkowego charakteru. Sprawy tego rodzaju o charakterze niemajątkowym należałyby do właściwości rzeczowej sądu okręgowego na podstawie art. 17 pkt 1 k.p.c. Podobnie do właściwości sądu okręgowego - na tej samej podstawie - należałyby sprawy tego rodzaju, w których łącznie z roszczeniami niemajątkowymi dochodzone byłyby roszczenia majątkowe.

Wyodrębnienie spośród wszystkich spraw o prawa niemajątkowe (art. 17 pkt 1 k.p.c.) spraw o ochronę praw na dobrach niematerialnych (art. 17 pkt 2 k.p.c.) wynika ze szczególnego charakteru tych praw. Są to przede wszystkim prawa autorskie oraz prawa pokrewne prawom autorskim, a ponadto prawa wynikające z własności przemysłowej. Sprawy o ochronę tych praw należą zawsze do właściwości rzeczowej sądu okręgowego.

Do podobnych wniosków prowadzi wykładnia systemowa. Jeżeli nawet pod pojęciem "innych praw na dobrach niematerialnych" w rozumieniu art. 17 pkt 2 k.p.c. miałyby się mieścić inne prawa poza prawami autorskimi i prawami pokrewnymi prawom autorskim oraz prawami własności przemysłowej, to ze względu na pozostawienie bez zmian treści art. 17 pkt 1 k.p.c. (zgodnie z którym do właściwości sądu okręgowego należą sprawy "o prawa niemajątkowe i łącznie z nimi dochodzone roszczenia majątkowe"), nie można byłoby uznać, że pod pojęciem tym kryją się również dobra osobiste.

W doktrynie przyjmuje się, że dobra niematerialne mogą być podzielone na dwie podstawowe grupy przedmiotów ochrony: po pierwsze - typowe dobra osobiste, czyli dobra związane ściśle z osobą fizyczną, osobą prawną lub jednostką organizacyjną nieposiadającą osobowości prawnej, i jej prywatnymi interesami, po drugie - dobra niematerialne stanowiące efekt koncepcyjnej działalności poszczególnych osób, mające wyodrębniony charakter wytwory ludzkiego umysłu, dające się wykorzystać w odpowiednim do ich charakteru zakresie w związku z ich przedmiotowym wyodrębnieniem (por. R. Golat: Dobra niematerialne. Kompendium prawne, Bydgoszcz 2005). W art. 17 pkt 2 k.p.c. nie chodzi o typowe dobra osobiste, lecz o tzw. dobra koncepcyjne. Dobra osobiste mieszczą się w pojęciu praw niemajątkowych, ujętych w art. 17 pkt 1 k.p.c.

Powyższe rozważania prowadzą do wniosku, że art. 17 pkt 2 k.p.c. dotyczy praw na dobrach niematerialnych takich jak prawa chronione prawem autorskim (majątkowe i niemajątkowe) oraz prawa chronione prawem własności przemysłowej (majątkowe i niemajątkowe). Przepisem tym nie są natomiast objęte typowe dobra osobiste, na przykład zdrowie (w rozpoznawanej sprawie powód dochodzi majątkowej ochrony swojego zdrowia psychicznego, którego rozstroju doznał w wyniku - jak twierdzi - działań i zachowań pozwanego o charakterze mobbingu).

Uchwała SN z dnia 5 października 2006 r., I PZP 3/06

Standard: 15810 (pełna treść orzeczenia)