Majątkowy charakter roszczenia o zaniechanie immisji

Sprawa o zaniechanie immisji z nieruchomości sąsiedniej (art. 144 w związku z art. 222 § 2 k.c.) jest sprawą o prawa majątkowe.

W orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjmowano niejednolicie kwalifikacje roszczenia o zaniechanie immisji dochodzonego na podstawie art. 144 w zw. z art. 222 § 2 k.c., jako spraw o prawa majątkowe lub niemajątkowe. W postanowieniach: z dnia 19 grudnia 2002 r., V CZ 162/02, z dnia 13 listopada 2003 r., IV CK 306/03 oraz z dnia 26 września 2007 r., IV CZ 55/07 przyjęto, że sprawa wywołana roszczeniem związanym z sąsiedztwem nieruchomości i wzajemnym ich oddziaływaniem w postaci immisji ma charakter sprawy majątkowej. W innych orzeczeniach (por. postanowienia: z dnia 10 kwietnia 2002 r., IV CZ 29/02 oraz z dnia 27 marca 2008 r., II CZ 4/08) Sąd Najwyższy opowiedział się za niemajątkowym charakterem sprawy obejmującej tego rodzaju roszczenie. W szczególności w postanowieniu z dnia 27 marca 2008 r., II CZ 4/08, wskazano, że o majątkowym charakterze sprawy decyduje ścisłe powiązanie zasadniczego przedmiotu rozstrzygnięcia z mieniem wyrażające się w bezpośrednim wpływie rozstrzygnięcia na stan i bezpieczeństwo mienia. Jeżeli rozstrzygnięcie ma oddziaływać bezpośrednio na sferę dóbr osobistych powoda, a tylko pośrednio na sferę ekonomiczną, sprawa ma charakter niemajątkowy.

Rozstrzygając o charakterze dochodzonego roszczenia na podstawie art. 222 § 2 w zw. z art. 144 k.c., należy mieć na uwadze przede wszystkim stanowisko samych powodów, co do ochrony, jakiego rodzaju dóbr - majątkowych, czy niemajątkowych - zmierza wniesione powództwo.

Sąd Najwyższy w obecnym składzie przychyla się do najnowszego stanowiska judykatury, według którego sprawa, której przedmiotem jest rozstrzygnięcie o zasadności roszczenia o zaniechanie immisji niematerialnych dochodzonego na podstawie art. 144 w zw. z art. 222 § 2 k.c., nie ma charakteru sprawy niemajątkowej w rozumieniu art. 17 pkt 1 k.p.c. (por. postanowienie SN z dnia 22 listopada 2013 r. III CZ 55/13).

Jak wskazano w uzasadnieniu tego postanowienia, podstawą wyróżnienia kategorii praw majątkowych i niemajątkowych jest typowy interes, jaki realizują.

Na podstawie tego kryterium do praw majątkowych zalicza się w szczególności prawa rzeczowe, wierzytelności opiewające na świadczenia majątkowe, prawa majątkowe małżeńskie, a także istotną część praw kwalifikowanych, jako tzw. własność intelektualna. Do praw niemajątkowych zalicza się prawa osobiste i prawa rodzinne niemajątkowe, stanowiące element stosunków między małżonkami, krewnymi, przysposobionymi i powinowatymi.

Uwzględniając powyższe, dla oceny majątkowego bądź niemajątkowego charakteru sprawy wywołanej wniesionym powództwem istotne jest, że podstawą dochodzonego powództwa stanowi art. 144 k.c. w zw. z art. 222 § 2 k.c., kreujący roszczenie prawnorzeczowe po stronie właściciela nieruchomości w stosunku do właściciela nieruchomości sąsiedniej. Jest to więc typowy instrument ochrony prawa majątkowego w postaci własności nieruchomości przed jego naruszeniami przybierającymi inną postać niż pozbawienie właściciela faktycznego władztwa nad rzeczą, w tym poprzez immisje. Ponadto roszczenie to nie zmierza do jakiejkolwiek regulacji stosunków niemajątkowym, lecz na bezpośredniej ingerencji w sposób korzystania z prawa własności przez właściciela nieruchomości sąsiedniej, będącej źródłem immisji. Jedynie pośrednim skutkiem orzeczenia uwzględniającego to roszczenie jest ochrona wartości niemajątkowych, w tym dóbr osobistych właściciela i innych osób korzystających z nieruchomości sąsiedniej. W tym znaczeniu instrument ochrony prawa rzeczowego, zmierzający do ukształtowania sposobu wykonywania prawa własności nieruchomości sąsiedniej, służy także ochronie wspomnianych wyżej wartości niemajątkowych. Nie zmienia to jednak kwalifikacji sprawy, jako majątkowej, gdyż jej przedmiotem nie są prawa niemajątkowe, lecz roszczenie o charakterze majątkowym.

Mając powyższe na uwadze, skoro powodowie na etapie przed Sądem pierwszej instancji jednoznacznie określili, że ich powództwo jest oparte na podstawie art. 144 w zw. z art. 222 § 2 k.c., nie było argumentów do uznania, że sprawa ma charakter niemajątkowy z tej tylko przyczyny, że jej źródłem są immisje niematerialne z nieruchomości sąsiedniej.

Postanowienie SN z dnia 6 listopada 2014 r., II CZ 64/14

Standard: 15794 (pełna treść orzeczenia)

Sprawa, której przedmiotem jest rozstrzygnięcie o zasadności roszczenia o zaniechanie immisji niematerialnych dochodzonego na podstawie art. 144 w związku z art. 222 § 2 k.c., nie ma charakteru sprawy niemajątkowej w rozumieniu art. 17 pkt 1 k.p.c.

W uzasadnieniu uchwały Sądu Najwyższego z dnia 9 grudnia 2005 r., III CZP 111/05 wyjaśniono, że przepisy art. 17 pkt 1 i pkt 4 k.p.c. posługują się pojęciem "spraw o prawa niemajątkowe" oraz "spraw o prawa majątkowe" dla celów rozgraniczenia właściwości rzeczowej sądów rejonowych i sądów okręgowych. Podstawą wyróżnienia kategorii praw majątkowych i niemajątkowych jest typowy interes, jaki realizują.

Na podstawie tego kryterium do praw majątkowych zalicza się w szczególności prawa rzeczowe, wierzytelności opiewające na świadczenia majątkowe, prawa majątkowe małżeńskie, a także istotną część praw kwalifikowanych, jako tzw. własność intelektualna. Do praw niemajątkowych zalicza się prawa osobiste i prawa rodzinne niemajątkowe, stanowiące element stosunków między małżonkami, krewnymi, przysposobionymi i powinowatymi.

Uwzględniając powyższe dla oceny majątkowego bądź niemajątkowego charakteru sprawy wywołanej wniesionym powództwem istotne jest, że podstawą dochodzonego powództwa stanowi art. 144 k.c. w zw. z art. 222 § 2 k.c., kreujący roszczenie prawnorzeczowe po stronie właściciela nieruchomości w stosunku do właściciela nieruchomości sąsiedniej. Jest to więc typowy instrument ochrony prawa majątkowego w postaci własności nieruchomości przed jego naruszeniami przybierającymi inną postać niż pozbawienie właściciela faktycznego władztwa nad rzeczą, w tym poprzez immisje. Ponadto roszczenie to nie zmierza do jakiejkolwiek regulacji stosunków niemajątkowym, lecz na bezpośredniej ingerencji w sposób korzystania z prawa własności przez właściciela nieruchomości sąsiedniej, będącej źródłem immisji. Jedynie pośrednim skutkiem orzeczenia uwzględniającego to roszczenie jest ochrona wartości niemajątkowych, w tym dóbr osobistych właściciela i innych osób korzystających z nieruchomości sąsiedniej.

W tym znaczeniu instrument ochrony prawa rzeczowego, zmierzający do ukształtowania sposobu wykonywania prawa własności nieruchomości sąsiedniej, służy także ochronie wspomnianych wyżej wartości niemajątkowych. Nie zmienia to jednak kwalifikacji sprawy, jako majątkowej, gdyż jej przedmiotem nie są prawa niemajątkowe, lecz jedynie roszczenie o charakterze majątkowym.

O niemajątkowym charakterze sprawy nie może przesądzać przyjmowane niekiedy w orzecznictwie, w szczególności w sprawach o stwierdzenie nieważności bądź uchylenie uchwał spółek, spółdzielni, czy wspólnot mieszkaniowych kryterium, według którego o majątkowym bądź niemajątkowym charakterze sprawy decyduje to, do ochrony, jakich interesów bądź praw zmierza wniesione powództwo. W tym bowiem przypadku powództwo zawierające żądanie negatoryjne z perspektywy strony powodowej zmierza przede wszystkim do ochrony niezakłóconego immisjami sposobu wykonywania prawa własności nieruchomości strony powodowej, natomiast z perspektywy strony pozwanej zmierza do ukształtowania sposobu wykonywania prawa własności nieruchomości strony pozwanej. Pośrednim zaś skutkiem orzeczenia uwzględniającego tego rodzaju roszczenie jest uzyskanie ochrony także interesów o charakterze niemajątkowym. W tego rodzaju powództwie żądanie ochrony sposobu wykonywania własności - a więc prawa majątkowego - przez ingerencję w sposób korzystania z prawa majątkowego w postaci własności sąsiedniej nieruchomości ma więc charakter dominujący.

Postanowienie SN z dnia 22 listopada 2013 r., III CZ 55/13

Standard: 15793 (pełna treść orzeczenia)