Ochrona świadka koronnego po jej ustaniu (art. 14.4 u.ś.k.)

Zakaz dowodowy ustanowiony w art. 14 ust. 4 ustawy z dnia 25 czerwca 1997 r. o świadku koronnym (jedn. tekst: Dz.U. z 2007 r. Nr 36, poz. 232 ze zm.) obejmuje także okres po ustaniu ochrony i pomocy, przewidzianej w tej ustawie.

Ustawodawca postanowił (art. 14 ust. 4 u.ś.k.), że niedopuszczalna jest czynność dowodowa zmierzająca do ujawnienia okoliczności dotyczących ochrony osobistej i pomocy (art. 14 ust. 1, 1b i 2 u.ś.k.).

Nie wnikając w doktrynalne spory dotyczące terminologii używanej w nauce sądowego prawa dowodowego, można stwierdzić, że niedopuszczalność czynności dowodowych zmierzających do ujawnienia określonych w ustawie okoliczności oznacza ustanowienie przez prawodawcę bezwzględnego - nieprzewidującego wyjątków - zakazu dowodowego w tym zakresie. Celem tego zakazu jest ochrona osób objętych ochroną i pomocą, a także zachowanie najwyższej poufności stosowanych metod operacyjno-śledczych oraz innych działań służb dotyczących świadka koronnego i jego najbliższych. Procesowym skutkiem tego zakazu jest niemożność dopuszczania i przeprowadzania określonych dowodów, nawet wówczas gdy mają one istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy. Czynność dowodową w rozumieniu ustawy o świadku koronnym należy zresztą pojmować szerzej, tj. jako każdą czynność z zakresu dowodów mogącą doprowadzić do ustalenia (ujawnienia) okoliczności, o których mowa w art. 14 ust. 4, a więc np. stosowanie przez sąd domniemań dowodowych (art. 231 k.p.c.) lub zwracanie uwagi stron na fakty znane sądowi z urzędu (art. 228 § 2 k.p.c. i art. 168 zdanie drugie k.p.k.). W ten sposób ustawodawca gwarantuje bezpieczeństwo zainteresowanych osób oraz skuteczność dostarczanej im pomocy, a także zapewnia funkcjonowanie instytucji świadka koronnego oraz pozwala optymalnie wykorzystać jej procesowe i społeczne pożytki.

Podejmując postawioną w przedstawionym do rozstrzygnięcia kwestię, czy omawiany zakaz dowodowy obowiązuje także po ustaniu ochrony i pomocy, należy podkreślić, że ustawa nie czyni w tym zakresie jakichkolwiek rozróżnień, a racje i argumenty przemawiające za działaniem zakazu w czasie trwania ochrony i świadczenia pomocy pozostają aktualne również po upływie tego czasu. Należy przy tym pamiętać, że niektóre formy ochrony i pomocy nie mogą być "cofnięte", wywołują bowiem trwałe skutki, np. zmiana tożsamości albo zmiana wyglądu dokonana w wyniku zabiegu chirurgicznego. Umożliwienie w takim przypadku prowadzenia dowodów na okoliczności przewidziane w art. 14 ust. 1 u.ś.k. podważałoby cel instytucji świadka koronnego, niezależnie od tego, czy ochrona i pomoc ustały.

Za przyjęciem, że omawiany zakaz dowodowy obowiązuje po upływie okresu ochrony i pomocy przemawia także art. 23 pkt 2 u.ś.k., w którym informacje dotyczące ochrony świadka koronnego i osób mu najbliższych oraz dostarczanej im pomocy zakwalifikowano jako tajemnicę państwową, a obecnie - zgodnie z art. 5 ust. 1 pkt 7 ustawy z dnia 5 sierpnia 2010 r. o ochronie informacji niejawnych (Dz.U. Nr 182, poz. 1228) - jako informacje niejawne objęte klauzulą "ściśle tajne". Ochrona tych informacji na równi z informacjami dotyczącymi niepodległości, suwerenności lub integralności terytorium państwa, bezpieczeństwa wewnętrznego i porządku konstytucyjnego, gotowości obronnej, a także bezpieczeństwa funkcjonariuszy, żołnierzy oraz pracowników wywiadu i kontrwywiadu (art. 5 ust. 1 pkt 1-6 wymienionej ustawy) świadczy o dużej wadze, jaką ustawodawca przywiązuje do bezpieczeństwa świadka koronnego i osób mu najbliższych - także świadka, o którym mowa w art. 184 k.p.k. - oraz programu ochrony i pomocy. Okoliczność ta nie może być pomijana przy ocenie czasowego zakresu zakazu dowodowego, który jest przedmiotem analizy w niniejszej sprawie.

Działanie analizowanego zakazu dowodowego może doprowadzić do ograniczenia, a niekiedy do odjęcia określonemu kręgowi osób prawa do sądu, należy jednak uznać to obciążenie za immanentnie związane z funkcjonowaniem instytucji świadka koronnego. Przyjmuje się, że w razie kolizji różnych wartości konstytucyjnych, niezbędne jest ich wszechstronne wyważenie; ochrona bezpieczeństwa publicznego przed szczególnie groźną przestępczością zorganizowaną uzasadnia w pewnych przypadkach odstąpienie od uznawanych i stosowanych w demokratycznym państwie prawnym zasad procesowych. W związku z tym omawiany zakaz dowodowy nie może być de lege lata kwestionowany, choć stan normatywny w aspekcie ochrony cywilnoprawnej na osi świadek koronny (osoba bliska objęta ochroną) - Skarb Państwa - osoba trzecia należy ocenić krytycznie. Nie może to jednak wypływać na treść uchwały.

Uchwała SN z dnia 30 listopada 2011 r., III CZP 73/11

Standard: 15699 (pełna treść orzeczenia)