Nieważność czynności prawnej wypełniającej znamiona przestępstwa lub podjęta w celu jego popełnienia

Umowa pożyczki zawarta pomiędzy stronami nie jest nieważna z tego względu, że osoba trzecia za pomocą przestępstwa wywarła wpływ na sferę motywacyjną jednej ze stron w taki sposób, że zawarła ona z drugą stroną umowę pożyczki.

Nie ulega wątpliwości, że nieważna ze względu na sprzeczność z prawem byłaby czynność dokonana przez strony w celu popełnienia przestępstwa. Poważne wątpliwości budzi sytuacja, w której tylko jedna ze stron czynności działa w celu przestępczym, a cel ten jest nieznany drugiej stronie. Sąd Najwyższy w wyroku z 28 października 2005 r., II CK 174/05, przyjął jednak skutek w postaci nieważności czynności również w takiej sytuacji i na orzeczenie to powołał się Sąd Okręgowy dla uzasadnienia swojej koncepcji. W powołanym wyroku Sądu Najwyższego uznano za nieważną umowę komisu z tego względu, że komisant (a więc strona umowy), zawierając umowę, nie działał w celu wykonania usługi polegającej na doprowadzeniu do sprzedaży samochodu i wydania ceny właścicielowi, ale w celu oszukania właściciela samochodu przez sprzedaż pojazdu osobie trzeciej i przywłaszczenie sobie środków finansowych uzyskanych z tej sprzedaży.

Wniosek o nieważności umowy przyjęty w wyroku Sądu Najwyższego z 28 października 2005 r., II CK 174/05, spotkał się z krytyką w doktrynie.

Żadna ze stron umowy pożyczki z 13 grudnia 2018 r. nie miała na celu popełnienia przestępstwa, a jedynie pozwany nieświadomie działał motywowany przestępczymi zrachowaniami osób trzecich. W żaden sposób nie upoważnia to przyjęcia wniosku, że cel tej czynności prawnej pozostawał w sprzeczności z ustawą.

Wyrok SN z dnia 22 lutego 2024 r., II CSKP 2121/22

Standard: 81475 (pełna treść orzeczenia)

Czynność prawna podjęta w celu przestępczym jest nieważna (art. 58 § 1 k.c.). Wynika stąd, że nie można udzielać ochrony cywilnoprawnej czynności prawnej, która wypełnia znamiona przestępstwa lub podjęta została w celu jego popełnienia. Prowadziłoby to nie tylko do niespójności systemu prawnego, lecz byłoby sprzeczne z jego podstawowymi założeniami aksjologicznymi.

Czynności cywilnoprawnej nie można też wykorzystywać jako środka do osiągania przestępczych celów, takimi zaś są czynności ukierunkowane na popełnienie m.in. przestępstwa z art. 296 k.k. 

Przepis art. 11 k.p.c. nie może być rozumiany w taki sposób, że wiążąca dla sądu cywilnego byłaby ocena ważności czynności prawnej, dokonana przez sąd karny, nawet gdyby taka zawarta była w treści wyroku sądu karnego.

Postanowienie SN z dnia 18 maja 2022 r., I CSK 1546/22

Standard: 78363 (pełna treść orzeczenia)