Członkostwo w partii

Dobrowolność przynależności do partii oznacza zakaz przymuszania do wstępowania do partii i członkostwa w niej (zob. P. Winczorek, Komentarz do Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r., Warszawa 2000, s. 23). Członek partii nie może być ani zmuszany do pozostawania w niej wbrew swojej woli, ani też do wystąpienia z niej. Z kolei równość obywateli polskich zrzeszających się w partie polityczne oznacza zakaz ich dyskryminacji w stosunkach wewnątrzpartyjnych. Statuty i inne dokumenty regulujące zasady członkostwa w partiach politycznych muszą zapewniać zarówno dobrowolność, jak i równość wszystkim członkom tych partii, a więc nie mogą narzucać im bezwzględnego posłuszeństwa wobec organów partii lub ich dyskryminować.

Wolność tworzenia i działania partii politycznych - jako wartość szczególnie istotna w państwie demokratycznym - podlega ochronie w prawie międzynarodowym, z mocy art. 11 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka oraz art. 22 Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych ONZ. W myśl postanowień tych aktów prawa międzynarodowego i orzeczeń zapadłych na ich podstawie, wolność tworzenia i działania partii politycznych jako element wolności zrzeszania się jest interpretowana w kontekście wolności wyrażania opinii. Wolność zrzeszania się, obejmująca także wolność tworzenia i działania partii politycznych, stanowi jeden z filarów demokracji. Wolność tworzenia i działania partii politycznych może być ograniczana tylko na podstawie ustawy, gdy jest to konieczne w społeczeństwie demokratycznym z uwagi na bezpieczeństwo lub porządek publiczny, ochronę zdrowia lub moralności publicznej albo praw i wolności innych osób. Ponadto państwo, które wprowadza ograniczenia wolności zrzeszania, nie może naruszać zobowiązań wynikających z umów międzynarodowych. Także taka partia polityczna, która zmierza do zmiany porządku konstytucyjnego pokojowo, zgodnie z prawem nie może być rozwiązana. Partia polityczna nie może ponosić odpowiedzialności za zachowania jej członków, które wykraczają poza ramy jej działalności polityczno-publicznej. Sankcje wobec partii politycznej za zachowania jej członków mogą być nałożone po stwierdzeniu przez sąd, że zachowania te wspierała partia lub wynikały one z jej programu lub celów politycznych.

Groźba "skierowania weksla do egzekucji komorniczej" w razie utraty członkostwa w partii lub klubie parlamentarnym stanowi przykład wywierana presji, utrudniającej możliwość swobodnego wystąpienia z partii lub klubu parlamentarnego. Praktyki tego rodzaju ograniczają dobrowolność członkostwa wynikającą z art. 11 ust. 1 zdanie drugie Konstytucji. Wolność wystąpienia z partii politycznej lub klubu parlamentarnego nie powinna być ograniczana przez jakiekolwiek czynności prawne, w szczególności przez abstrakcyjne zobowiązania finansowe, jakimi są weksle. Z kolei jednak naganność tego rodzaju praktyk jest niewątpliwie mniejsza niż przyczyny decydujące o zakazie istnienia partii politycznych, sformułowane w art. 13 Konstytucji (szerzenie nienawiści rasowej, narodowościowej, wywrotowość wobec porządku konstytucyjnego, tajność działania). Z tej przyczyny stwierdzenie niekonstytucyjności z powodu "efektu mrożącego" wywieranego przez weksle zabezpieczające partię przed secesją - ze skutkiem zakazu bytu partii, byłoby kwalifikacją nieproporcjonalną.

Postanowienie TK z dnia 24 listopada 2010 r., Pp 1/08, OTK-A 2010/9/115

Standard: 1968 (pełna treść orzeczenia)