Umorzenie postępowanie w sprawie o rozwód lub separację w razie śmierci małżonka (art. 446 k.c.)

Przepis art. 446 k.p.c. ma zastosowanie wprost w sprawach o rozwód i separację, a więc w sprawach, w których wydane przez sąd orzeczenie konstytutywne kształtuje na przyszłość sytuację prawną stron. Skoro nie jest możliwe orzeczenie rozwodu czy separacji z datą wsteczną, a śmierć jednego z małżonków definitywnie zmienia sytuację prawną małżonka pozostałego przy życiu, kontynuowanie postępowania rozwodowego jest niecelowe, co uzasadnia w takiej sytuacji jego umorzenie. Z tego względu ustawodawca wprowadził art. 446 k.p.c., który jest przepisem szczególnym w stosunku do art. 174 § 1 k.p.c. i którym ma zastosowanie w razie śmierci jednego z małżonków w toku całego postępowania w sprawie o rozwód, dopóki postępowanie to nie zostanie prawomocnie zakończone. Tym niemniej ustawodawca, mając na względzie skutki umorzenia procesu rozwodowego wobec śmierci jednego z małżonków w zakresie dziedziczenia - pozostały przy życiu małżonek jest bowiem ustawowym spadkobiercą małżonka zmarłego w toku postępowania rozwodowego - a w konsekwencji możliwość powstania sytuacji, w której dojście takiego małżonka do dziedziczenia naruszałoby poczucie słuszności, wprowadził regulację zawartą w art. 940 k.c., pozwalającą na przeprowadzenie odrębnego postępowania weryfikującego zasadność żądania orzeczenia rozwodu z winy małżonka pozostałego przy życiu i pozwalającego na osiągnięcie, w zakresie dziedziczenia, takiego skutku, jaki wystąpiłby w wypadku rozwiązania małżeństwa czy orzeczenia separacji, a więc wyłączenia małżonka spadkodawcy z kręgu spadkobierców ustawowych.

Postanowienie SN z dnia 24 lutego 2017 r., IV CSK 224/16

Standard: 15324 (pełna treść orzeczenia)

Zgodnie z art. 56 § 1 k.r.o. – sprawa o rozwód może się toczyć tylko między małżonkami oraz że tylko jeden z małżonków może wytoczyć powództwo w tym zakresie (por. art. 7 k.p.c.). Ze względu na ściśle osobisty charakter tej sprawy i na treść art. 446 k.p.c. nie wchodzi również w grę zawieszenie postępowania (art. 174 § 1pkt 1 k.p.c.) oraz wstąpienie do sporu spadkobierców zmarłego małżonka na podstawie art. 180 § 1 pkt 1 k.p.c., jak też wykluczony jest udział kuratora, gdyż przepisy kodeksu cywilnego, kodeksu rodzinnego i opiekuńczego oraz kodeksu postępowania cywilnego nie przewidują możliwości ustanowienia kuratora dla zmarłego małżonka w celu reprezentowania go w sprawie o rozwód. Tym bardziej nie jest możliwe ustanowienie kuratora dla nieżyjącego byłego małżonka do działania w postępowaniu wywołanym skargą o wznowienie postępowania.

Dopuszczalność jakiejkolwiek analogii z art. 450 k.p.c. należy a limine odrzucić, gdyż przepis ten – podobnie jak art. 447 i 448 k.p.c. – odnosi się tylko do spraw o unieważnienie małżeństwa, a więc do spraw, które na podstawie wyraźnych przepisów prawa materialnego mogą być wnoszone lub toczyć się także po śmierci jednego z małżonków (art. 18 zdanie drugie i art. 19 k.r.o.). Przepisów takich dotyczących spraw o rozwód nie ma, a art. 446 k.p.c. – ulokowany w rozdziale zawierającym przepisy dotyczące spraw o rozwód i separację – jednoznacznie nakazuje, w wypadku śmierci jednego z małżonków, umorzyć postępowanie.

Uchwała SN z dnia 22 lipca 2005 r., III CZP 52/05

Standard: 54929 (pełna treść orzeczenia)