Umowne wyłączenie wspólności ustawowej i prawomocny rozwód a dopuszczalność powództwa z art. 52 § 1 k.r.o.

Tylko z art. 52 § 1 k.r.o. wynika prawo podmiotowe każdego z małżonków do wprowadzenie rozdzielności majątkowej między małżonkami i nie obejmuje ono domagania się od sądu modyfikacji już uprzednio ustanowionej umową rozdzielności majątkowej małżonków, poprzez rozciągnięcie jej skutków na okres poprzedzający to umowne ustanowienie.

Lektura obydwu jednostek redakcyjnych art. 52 k.r.o. pokazuje wyraźnie, że jego § 1 przyznaje każdemu z małżonków ochronę interesu polegającą na zmianie w sposobie ukształtowania majątkowych relacji małżeńskich poprzez przyznanie powództwa o wprowadzenie rozdzielności majątkowej. Natomiast § 2 tego przepisu reguluje kompetencje sądu orzekającego w sprawie wywołanej tym powództwem. Tym samym, adresatem unormowań art. 52 § 2 k.r.o. nie jest żadne z małżonków, a jedynie sąd rozpoznający sprawę wywołaną powództwem o zniesienie wspólności majątkowej i wprowadzenie rozdzielności majątkowej między małżonkami. 

Na mocy art. 52 § 2 k.r.o. „w wyjątkowych wypadkach sąd może ustanowić rozdzielność majątkową z dniem wcześniejszym niż dzień wytoczenia powództwa”, jednak ta kompetencja sądu jest nierozerwalnie skorelowana z rozpoznawaniem powództwa o ustanowienie rozdzielności majątkowej na mocy art. 52 § 1 k.r.o. i nie przysługuje sądowi w innym wypadku, niż przy rozpoznawaniu sprawy wynikłej z wytoczenia tego powództwa. Powództwo to natomiast, jako że jego przedmiotem jest ustanowienie rozdzielności majątkowej, nie może być wytoczone w sytuacji, gdy rozdzielność majątkowa między małżonkami już nie istnieje. 

O ile więc ustawodawca dopuścił, by sąd ustanawiając rozdzielność majątkową określił jej początek na moment wcześniejszy niż wytoczenie powództwa na podstawie art. 52 § 1 k.r.o., o tyle nie sposób twierdzić, by traktowane łącznie przepisy art. 52 § 1 i § 2 k.r.o. przyznawały dodatkowo, samoistne prawo podmiotowe do zmiany momentu, od którego skutki prawne wywierać będzie ustanowienie rozdzielności majątkowej, która stała się faktem przed momentem wytoczenia powództwa.

Wskazać należy, że w wyroku z dnia 14 kwietnia 2011 r., IV CSK 460/10 Sąd Najwyższy w uzasadnieniu zawarł stwierdzenie sugerujące możliwość przyznania na podstawie art. 52 § 1 i § 2 k.r.o. ochrony prawnej interesowi któregoś z małżonków pozostających w rozdzielności majątkowej, do objęcia jej skutkami również okresu sprzed jej ustanowienia. Stanowisko to nie stanowiło ratio decidendi rozstrzygnięcia w sprawie IV CSK 460/10 i ma jedynie status obiter dicta. Wyrok ten dotyczył bowiem sytuacji, gdy powództwo o ustanowienie rozdzielności majątkowej wytoczono w chwili, gdy między małżonkami trwała wciąż wspólność majątkowa, „gdyż umowa ustanawiająca rozdzielność majątkową została zwarta po wniesieniu pozwu o ustanowieniu rozdzielności majątkowej.” 

Wyrok SN z dnia 22 czerwca 2023 r., II CSKP 1848/22

Standard: 72759 (pełna treść orzeczenia)

Umowne wyłączenie wspólności ustawowej w czasie trwania małżeństwa wyklucza powództwo z art. 52 § 1 k.r.o. dotyczące okresu poprzedzającego zawarcie umowy.

W stanie faktycznym, w ramach którego zapadła powyższa uchwała SN  z dnia 30 maja 1996 r., III CZP 54/96, umowa wyłączająca ustawową wspólność majątkową małżeńska została zawarta przed wniesieniem powództwa opartego na przepisie art. 52 § 1 k.r.o. Stanowisko to Sąd Najwyższy podtrzymał w wyroku z dnia 25 czerwca 2003 r., III CKN 545/01.

Sąd Najwyższy na podstawie art. 398[9] § 2 k.p.c. odmówił przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania.

Postanowienie SN z dnia 26 czerwca 2018 r., IV CSK 62/18

Standard: 15310 (pełna treść orzeczenia)