Przepadek na rzecz Skarbu Państwa rzeczy oznaczonej co do tożsamości – art. 412 k.c.

Szczególna sytuacja zachodzi, gdy przedmiotem niegodziwego świadczenia jest rzecz ruchoma oznaczona co do tożsamości. Ponieważ Skarbowi Państwa jako właścicielowi z mocy przepadku przysługuje roszczenie windykacyjne przeciwko każdemu, kto ma rzecz w swoim władaniu, nie można odmówić mu takiego roszczenia przeciwko trzeciemu, który nabył rzecz od przyjmującego świadczenie. Jednakże fakt przysługiwania. Skarbowi Państwa roszczenia windykacyjnego przeciwko nabywcy nie zwalnia przyjmującego świadczenie od odpowiedzialności przewidzianej w art. 412 k.c. za wartość zbytej rzeczy Skarbowi Państwa więc przysługuje wybór: albo roszczenie przeciwko przyjmującemu świadczenie o wydanie wartości zbytej rzeczy, albo roszczenie windykacyjne przeciwko nabywcy. Zaspokojenie jednego z roszczeń zwalnia drugiego dłużnika, lecz nie występuje tu solidarność zobowiązania.

Nabywcy rzeczy ruchomej przysługuje ochrona przewidziana w art. 169 § 1 k.c., a nabywca nieruchomości może powołać się na rękojmię wiary publicznej ksiąg wieczystych, żaden bowiem przepis nie pozbawia nabywcy tej ochrony co do rzeczy objętych przepadkiem z art. 412 k.c.

Do przedmiotu przepadku z art. 412 k.c. nie ma zastosowania przepis art. 407 k.c., dotyczący bezpodstawnego wzbogacenia i stanowiący, że w razie rozporządzenia przez wzbogaconego uzyskaną korzyścią na rzecz osoby trzeciej bezpłatnie obowiązek wydania tej korzyści przechodzi na nabywcę. Przepis bowiem art. 412 k.c. w zakresie skutków przepadku oraz wynikających z niego obowiązków ma charakter przepisu szczególnego, który uchyla stosowanie normy ogólnej, jaką jest przepis art. 407 k.c.

U podstaw unormowania zawartego w art. 412 k.c. leży myśl, aby osoby działające w sposób i w zamiarze niegodziwym nie osiągnęły z tego żadnych korzyści. Dlatego jeżeli przedmiot świadczenia w okresie od chwili przyjęcia go do chwili wydania Skarbowi Państwa przynosił pożytki (naturalne lub cywilne), zgodne z powyższym założeniem jest, aby pobrane pożytki zostały również wydane Skarbowi Państwa. Za takim stanowiskiem przemawia także okoliczność, że przyjmujący świadczenie pobiera pożytki wiedząc, iż przedmiot świadczenia stanowi własność Skarbu Państwa i że pożytki mu się nie należą.

Z zasady, że przyjmujący świadczenie o celu niegodziwym nie powinien osiągnąć żadnej korzyści, wynika również obowiązek płacenia odsetek, jeżeli roszczenia Skarbu Państwa o wydanie przedmiotu świadczenia mają być zrealizowane w postaci sumy pieniężnej. Przyjmujący świadczenie o celu niegodziwym, którego przedmiot podlega przepadkowi z mocy art. 412 k.c., ma obowiązek niezwłocznego wydania go Skarbowi Państwa. Ze względu na szczególny charakter tego zobowiązania, którego źródłem jest przepis ustawy, a przesłanką działanie o celu niegodziwym, należy uznać, że jest ono wymagalne z chwilą przyjęcia świadczenia bez potrzeby wzywania dłużnika do wykonania (art. 455 k.c.), od tej bowiem chwili dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia (art. 481 k.c.).

Jeżeli jednak przedmiotem świadczenia była rzecz oznaczona co do tożsamości, a zobowiązanie wydania Skarbowi Państwa kwoty pieniężnej powstało na skutek zużycia lub utraty tej rzeczy (art. 412 k.c. zdanie ostatnie), należne od tej kwoty odsetki liczyć należy od daty powstania zobowiązania pieniężnego (tj. zużycia lub utraty przedmiotu w naturze), przy czym ciężar dowodu, że zobowiązanie pieniężne powstało po dacie przyjęcia świadczenia, spoczywa na dłużniku. Skoro bowiem odsetki biegną - stosownie do art. 481 k.c. - tylko od zobowiązań pieniężnych, nie mogą być liczone za okres, w którym przedmiotem zobowiązania było wydanie rzeczy w naturze.

Uchwała SN cała izba SN - Izba Cywilna z dnia 19 grudnia 1972 r., III CZP 57/71

Standard: 15191 (pełna treść orzeczenia)