Przedawnienie roszczeń odszkodowawczych ex contractu (początek biegu przedawnienia)

Przedawnienie roszczenia o naprawienie szkody wynikłej z nienależytego wykonania lub niewykonania zobowiązania rozpoczyna bieg w chwili, która nastąpiłaby niezwłocznie po otrzymaniu wezwania dłużnika do zapłaty odszkodowania, gdyby wierzyciel wystąpił z wezwaniem w najwcześniej możliwym terminie (art. 120 § 1 zdanie drugie k.c.); jest to chwila powstania szkody w majątku wierzyciela, pozostającej w związku przyczynowym z nienależytym wykonaniem lub niewykonaniem zobowiązania.

Roszczenie o naprawienie szkody wynikłej z tytułu niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania powstaje w chwili, w której aktualizują się wszystkie przesłanki odpowiedzialności z tego tytułu, czyli, gdy doszło do niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania i powstała wynikająca z tego szkoda. Zobowiązanie do zaspokojenia tego roszczenia jest bezterminowe, co oznacza, że w świetle art. 455 k.c. staje się ono wymagalne niezwłocznie po tym, jak wierzyciel wezwie dłużnika do jego zaspokojenia. Przy ustalaniu początku biegu przedawnienia przedmiotowego roszczenia trzeba stosować art. 120 § 1 zdanie drugie k.c., tj. konstrukcję hipotetycznej wymagalności, która nastąpiłaby, gdyby wierzyciel wezwał dłużnika do zaspokojenia roszczenia w najwcześniej możliwym terminie.

W wypadku roszczenia odszkodowawczego ex contractu tym najwcześniej możliwym terminem jest chwila zrealizowania się przesłanek odpowiedzialności, tj. chwila powstania szkody w majątku wierzyciela będącej w związku przyczynowym z nienależytym niewykonaniem lub niewykonaniem zobowiązania. Od tej chwili bowiem wierzyciel może skutecznie wezwać dłużnika do zapłaty odszkodowania, powodując stan wymagalności powstałego na jego rzecz roszczenia odszkodowawczego, który następuje niezwłocznie po otrzymaniu przez dłużnika tego wezwania.

W ujęciu art. 120 § 1 zdanie drugie k.c., bieg przedawnienia roszczenia o naprawienie szkody wynikłej z naruszenia zobowiązania rozpoczyna się więc w chwili, która nastąpiłaby niezwłocznie po otrzymaniu wezwania dłużnika do zapłaty odszkodowania, gdyby wierzyciel wystąpił z wezwaniem w najwcześniej możliwym terminie, którym jest chwila powstania szkody w majątku wierzyciela będącej w związku przyczynowym z nienależytym wykonaniem lub niewykonaniem zobowiązania (por. uchwałę SN z dnia 22 listopada 2013 r., III CZP 72/13 i wyrok SN z dnia 11 sierpnia 2016 r., I CSK 565/15).

Tak określony początek biegu przedawnienia roszczenia, o którym mowa, jest uwarunkowany okolicznościami obiektywnymi i nie zależy od okoliczności o naturze subiektywnej. Dla rozpoczęcia biegu tego przedawnienia nie ma znaczenia stan wiedzy wierzyciela o zdarzeniach, z których wynika jego roszczenie. Nie ma podstaw do obliczania terminu przedawnienia według reguł a temporae scientiae. Przemawia przeciwko temu brzmienie art. 120 § 1 zdanie drugie k.c., jak również założenie, że stosowanie takich reguł wymaga wyraźnej regulacji (art. 4421 § 1 zdanie pierwsze i art. 4498 zdanie pierwsze k.c., por. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 22 listopada 2013 r., III CZP 72/13).

Przyjęcie reguł obliczania terminu przedawnienia a temporae scientiae połączone jest najczęściej z jakąś dodatkową regułą, która ma również charakter obiektywny (art. 442[1] § 1 zdanie drugie art. 449[8] zdanie drugie k.c.).

O ile kwestie subiektywne nie mogą być rozpatrywane przy ustalaniu początku biegu przedawnienia, o tyle w okolicznościach danej sprawy w grę może wchodzić ich rozpatrywanie przy ocenie, czy podniesienie zarzutu przedawnienia nie stanowi nadużycia prawa podmiotowego (art. 5 k.c., por. co do możliwości kwalifikowania podniesienia zarzutu przedawnienia jako nadużycia prawa podmiotowego np. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 7 czerwca 2000 r., III CKN 522/99, nie publ., i z dnia 27 czerwca 2001 r., II CKN 604/00,

Wyrok SN z dnia 4 października 2019 r., I CSK 511/18

Standard: 66097 (pełna treść orzeczenia)

Roszczenia o naprawienie szkody w reżimie kontraktowym przedawniają się zgodnie z ogólną regułą wynikającą z art. 117 i n. k.c. Oznacza to przede wszystkim, że stosownie do art. 118 k.c., termin ich przedawnienia wynosi dziesięć lat, a jeśli są one związane z prowadzeniem działalności gospodarczej trzy lata. Początek biegu terminu przedawnienia tych roszczeń wyznacza art. 120 k.c. Zgodnie z ogólną reguła ustaloną w art. 120 § 1 zdanie pierwsze k.c. bieg przedawnienia rozpoczyna się w dniu, w którym roszczeni stało się wymagalne.

Zasady przedawnienia roszczeń o naprawienie szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym zostały określone w art. 442[1] k.c., wiążącym początek biegu terminu przedawnia z uzyskaniem przez wierzyciela wiedzy o zdarzeniu, z którego wynika jego roszczenie (przedawnienie o tempore scientiae). Gdy chodzi natomiast o odpowiedzialność kontraktową, to dla wybranych stosunków prawnych z tego zakresu ustawodawca określił długość terminów przedawnienia roszczeń o wykonanie wynikających z nich zobowiązań, a w niektórych przypadkach także moment, od którego należy liczyć termin ich przedawnienia się, ale nie stworzył ogólnych przepisów, które by regulowały zasady przedawnienia roszczeń o wykonanie zobowiązania albo o naprawienie szkody wyrządzonej ich niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem. Co do zasady, do tych roszczeń mają zatem zastosowanie przepisy ogólne o przedawnieniu (art. 117-125 k.c.).

Nie ma uzasadnionych podstaw do ujednolicenia w drodze wykładni, zasad przedawnienia w sytuacji, gdy zamiarem ustawodawcy było odmienne potraktowanie pod tym względem roszczeń przynależnych do każdego z tych reżimów odpowiedzialności. Przeciwko stosowaniu terminów przedawnienia o tempore scientiae do roszczeń o naprawienie szkody ex contractu przemawia funkcjonalna odmienność tego źródła odpowiedzialności, a także sprzeczność tej koncepcji z wartościami leżącymi u podstaw instytucji przedawnienia przez stworzenie pretekstu do oportunistycznych zachowań wierzyciela (uchwała SN z dnia 22 listopada 2013 r., III CZP 72/13).

Wyrok SN z dnia 3 października 2014 r., V CSK 630/13

Standard: 48947 (pełna treść orzeczenia)