Dopozwanie w sposób dorozumiany

Przekształcenia podmiotowe po wniesieniu pozwu i zawiśnięciu sporu dopuszczalne są tylko w przypadkach wyraźnie przewidzianych w ustawie. Mogą one być następstwem zmian podmiotowych zachodzących w stosunkach materialnoprawnych będących przedmiotem postępowania, bądź to wskutek sukcesji generalnej, bądź szczególnej (art. 174 § 1 pkt 1 k.p.c., art. 181 § 1 pkt 1 i 2 k.p.c., art. 192 pkt 3 k.p.c.), albo też nosić charakter procesowy (art. 194-198 k.p.c.).

Dopuszczalność tych ostatnich przekształceń podmiotowych jest podyktowana umożliwieniem stronom (wyjątkowo sądowi pracy - art. 477 k.p.c.) - już w trakcie toczącego się postępowania - naprawienia błędów niewłaściwego pierwotnego określenia jego granic podmiotowych, braku legitymacji procesowej występującej zarówno po stronie pozwanej jak i powodowej. Podkreślić należy, że tylko przy zachowaniu wymaganych ustawowo warunków można zmienić podmioty występujące w charakterze stron procesowych, jeżeli nie one powinny zajmować pozycję strony w obecnym procesie.

Chociaż orzecznictwo Sądu Najwyższego dopuszcza, w niektórych sytuacjach, możliwość dokonania przez stronę czynności procesowej w sposób dorozumiany (por. np.: postanowienie z 24 września 2008 r., II CSK 134/08; wyrok z 19 października 2005 r., V CK 708/04), to pogląd ten nie może zostać odniesiony do czynności sądu. Nie można przenosić poglądu o dopuszczalności dokonania przez stronę czynności procesowych w sposób dorozumiany (konkludentny) na czynności sądowe, które muszą być sformalizowane. Sąd zawsze powinien podejmować swoje decyzje jurysdykcyjne w sposób sformalizowany (np. wydając postanowienie lub zarządzenie - por. uz. uchwały SN z 16 czerwca 2004 r., I PZP 1/04).

Wezwanie do udziału w sprawie jest czynnością sądu, a nie czynnością strony, co jednoznacznie wynika z treści art. 194 § 1 i 3 k.p.c. W odniesieniu do wezwania do udziału w sprawie przez sąd z urzędu jest to oczywiste, skoro w tym przypadku strona nie podejmuje żadnej czynności procesowej inicjującej działanie sądu (art. 477 k.p.c.).

W uzasadnieniu wyroku z 24 kwietnia 1970 r., II PR 84/70 Sąd Najwyższy przyjął, że dopiero wezwanie do wzięcia udziału w sprawie w charakterze pozwanego, dokonane przez sąd, zastępuje pozwanie (art. 198 § 1 k.p.c.). Stanowcza teza w odniesieniu do niedopuszczalności przekształceń podmiotowych w procesie w sposób dorozumiany została zawarta również w uzasadnieniu wyroku SN z 26 lipca 2001 r., IV CKN 1648/00, w którym Sąd Najwyższy stwierdził, że "prawo polskie nie dopuszcza możliwości dokonywania przekształceń podmiotowych w drodze nieformalnej, poprzez zachowania konkludentne".

Wykładnia przepisów procesowych regulujących postępowanie odrębne w sprawach z zakresu prawa pracy, uwzględniająca zasadę ograniczonego formalizmu tego postępowania (co do wyodrębnienia tej zasady jako jednej z naczelnych zasad postępowania w sprawach z zakresu prawa pracy por. J. Brol, T. Szymanek: Postępowanie w sprawach z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych, Warszawa 1989, s. 89-95), nie może tak dalece modyfikować ogólnych zasad procesu cywilnego, aby można było uznać, że akurat w tym postępowaniu odrębnym dopuszczalne jest dopozwanie określonego podmiotu bez żadnego aktu formalnego ze strony sądu, wyłącznie poprzez czynności konkludentne.

Dopozwanie musi przybrać postać sformalizowaną, gdyż jego funkcja jest tożsama z aktem pozwania określonej osoby wprost przez powoda, który jest aktem podstawowym, fundamentalnym w procesie, bez którego nie może się toczyć postępowanie cywilne, a jeżeli się toczy, to dotknięte jest nieważnością. W wyroku z 14 marca 1974 r., I PR 375/73 Sąd Najwyższy przesądził, że wydanie przez sąd na podstawie art. 194 § 3 k.p.c. w związku z art. 198 § 1 k.p.c. postanowienia o wezwaniu do wzięcia udziału w sprawie w charakterze pozwanego jest pozwaniem na równi z wystąpieniem z pozwem. Także zatem w sprawach z zakresu prawa pracy dopozwanie musi przybrać formę postanowienia sądu.

Zasady tej nie mogą modyfikować argumenty odnoszące się do możliwości dokonania w sposób konkludentny czynności procesowej przez stronę, co zostało dopuszczone w orzecznictwie Sądu Najwyższego w odniesieniu do niektórych czynności procesowych. Nie sposób jednak przenieść tego sposobu myślenia na czynności sądu i przyjąć, że tym samym dopuszczalne jest wyrażenie decyzji jurysdykcyjnej przez sąd w sposób konkludentny, bez podjęcia aktu formalnego.

Sąd pracy nie może jednak dokonać z urzędu wezwania do udziału w sprawie pracodawcy wbrew woli pracownika, jeżeli pracownik sprzeciwia się takiemu dopozwaniu (por. wyrok SN z 13 września 2006 r., II PK 357/05).

Uchwała SN z dnia 7 stycznia 2010 r., II PZP 13/09

Standard: 14888 (pełna treść orzeczenia)