Quoad usum - tryb nieprocesowy rozpoznania wniosku o podział podziału rzeczy wspólnej

Sąd dokonuje podziału rzeczy wspólnej quoad usum w postępowaniu nieprocesowym. Podstawę tego podziału stanowią art. 199 zdanie drugie i art. 201 zdanie drugie k.c.

Uwzględniając, że współwłasność jest postacią własności oraz że samo brzmienie art. 206 k.c. nie uzależnia uprawnienia, o którym w nim mowa, od określonych właściwości rzeczy wspólnej, nasuwa się wniosek, że współposiadaczowi w każdym przypadku wyzucia go z posiadania przysługuje na podstawie art. 222 § 1 w związku z art. 206 k.c. przeciwko współposiadaczowi - naruszycielowi, dochodzone w procesie, roszczenie o dopuszczenie do posiadania na zasadach określonych w art. 206 k.c. (vindicatio partis). Realizacja tego roszczenia napotkałaby jednak zasadnicze trudności w razie gdyby przedmiotem współwłasności były rzeczy, których posiadanie może być wykonywane jedynie przy zgodnym współdziałaniu zainteresowanych. Jak poucza wieloletnia praktyka z okresu poprzedzającego podjęcie uchwały zawierającej wytyczne w sprawie stosowania przepisów art. 78, 82-85 i 90 prawa rzeczowego, wyroki uwzględniające takie roszczenie w przypadku rzeczy, których posiadanie może być wykonywane jedynie przy zgodnym współdziałaniu zainteresowanych, byłyby z reguły niewykonalne. Od tego czasu nie zaistniało nic takiego, co uzasadniałoby zmianę powyższej oceny i w konsekwencji rozszerzenie zakresu spraw dochodzonych w procesie na podstawie art. 206 k.c. przez pozbawionego posiadania współwłaściciela przeciwko współwłaścicielowi - naruszycielowi o sprawy dotyczące rzeczy, w przypadku których posiadanie może być wykonywane jedynie przy zgodnym współdziałaniu zainteresowanych.

W odniesieniu do przypadków, w których wspólne posiadanie rzeczy wymaga zgodnego współdziałania zainteresowanych, nie można za właściwe rozwiązanie uznać, proponowanej przez krytyków dotychczasowej linii orzecznictwa, rozszerzającej wykładni art. 206 k.c., polegającej na objęciu tym przepisem każdej mieszczącej się w pojęciu posiadania postaci władztwa, a więc także władztwa przybierającego postać fizycznej detencji wydzielonej części rzeczy (podział quoad usum), i wywodzenia z tej wykładni uprawnienia do - podlegającego rozpoznaniu w procesie - żądania podziału rzeczy wspólnej quoad usum.

Za powyższym rozumieniem art. 206 k.c. nie przemawia ani poprawna wykładnia językowa, ani żadne inne uzasadnione argumenty. Wyrok uwzględniający powództwo wyzutego z posiadania współwłaściciela przeciwko współwłaścicielowi - naruszycielowi jest w przypadku rzeczy, z której każdy współwłaściciel korzysta niezależnie od pozostałych współwłaścicieli, orzeczeniem deklaratywnym. Natomiast wyrok uwzględniający powództwo o podział rzeczy wspólnej do korzystania, oparte na proponowanej rozszerzającej wykładni art. 206 k.c., byłby wyrokiem konstytutywnym.

Należy przyjąć, zgodnie z dotychczasową linią orzecznictwa, że gdy wykonywanie posiadania wspólnej rzeczy wymaga współdziałania wszystkich zainteresowanych, z wnioskiem do sądu o podział quoad usum może wystąpić, tak jak z wnioskiem dotyczącym czynności zwykłego zarządu, każdy ze współwłaścicieli (art. 201 zdanie drugie k.c.). Natomiast w innych przypadkach wniosek do sądu o podział quoad usum powinien być złożony, tak jak wniosek dotyczący czynności przekraczającej zakres zwykłego zarządu, przez współwłaścicieli, których udziały wynoszą co najmniej połowę (art. 199 zdanie drugie k.c.).

Orzekaniu przez sąd w postępowaniu nieprocesowym o podziale rzeczy do korzystania w przypadkach wyzucia współwłaściciela z posiadania nie sprzeciwia się - skądinąd trafne - spostrzeżenie, że w razie wyzucia współwłaściciela z posiadania dochodzi zazwyczaj do sporu o samo prawo własności, a tego rodzaju spór nie jest rozpatrywany w postępowaniu nieprocesowym, lecz w procesie. Oparty na tym spostrzeżeniu zarzut nie uwzględnia jednak zasady równorzędności postępowania procesowego i postępowania nieprocesowego. Wyrazem tej zasady jest nie odsyłanie uczestników – jeżeli co innego nie wynika z ustawy - na drogę procesu w razie powstania między nimi sporu rzutującego na rozstrzygnięcie sprawy rozpoznawanej w postępowaniu nieprocesowym. 

Uchwała SN z dnia 29 listopada 2007 r., III CZP 94/07

Standard: 14838 (pełna treść orzeczenia)