Kumulatywna kwalifikacja prawna czynu popełnionego przez nieletniego przed 17-tym rokiem życia

W razie rzeczywistego zbiegu przepisów ustawy, gdy czyn nieletniego, odpowiadającego na podstawie art. 10 § 2 k.k., wykracza poza znamiona przepisu wymienionego w art. 10 § 2 k.k., sięgnięcie do pozostałych zbiegających się przepisów dla pełnej charakterystyki prawnokarnej, poprzez kumulatywną kwalifikację prawną czynu, nie jest możliwe. (wyrok SA we Wrocławiu z dnia 19 czerwca 2001 r., II AKa 218/01).

Powyższy pogląd został zaakceptowany także przez Sąd Apelacyjny w Katowicach i tenże Sąd wskazał również, że Kodeks karny przyjmuje domniemanie, że dopiero osoba, która ukończyła lat 17 może ponosić odpowiedzialność karną za swoje czyny, od której to zasady wyjątki wprowadza właśnie powołany przepis art. 10 § 2 k.k. Przepis ten jako ustanawiający wyjątek od zasady nieodpowiedzialności karnej nieletnich, nie powinien być interpretowany rozszerzająco, a zawarta w art. 11 § 2 k.k. zasada kumulatywnej kwalifikacji prawnej czynu nie może ignorować treści art. 10 § 1 i § 2 k.k., który wyklucza możliwość skazania osoby popełniającej przed ukończeniem 17 lat czyn zabroniony, inny niż wymieniony w katalogu z art. 10 § 2 k.k. (wyrok SA w Katowicach z dnia 20 listopada 2014 r., II AKa 313/14).

Dla przypisania sprawcy naruszenia określonego przepisu konieczne jest ustalenie odpowiedniej jego dojrzałości, którą wolą ustawodawcy określono na lat 17, bo od tego wieku sprawca może być uznany za winnego,

Art. 10 § 2 k.k. jedynie wyjątkowo dopuszcza odpowiedzialność nieletniego za wymienione w tym przepisie typy czynu zabronionego, ergo norma ta nie może być interpretowana rozszerzająco,

Zasada z art. 11 § 2 k.k. nie ma charakteru nadrzędnej w odniesieniu do innych norm Kodeksu karnego i nie może być ignorowana treść art. 10 § 1 i 2 k.k., która wyklucza możliwość skazania sprawcy poniżej 17 roku życia, za naruszenie przepisu innego niż wymieniony w art. 10 § 2 k.k.,

Art. 10 § 2 k.k. jest ograniczeniem reguł wynikających z art. 11 § 2 k.k.,

Reguły prawa procesowego dopuszczają możliwość oceny zachowania sprawcy nie, jako objętego kumulatywnym zbiegiem wszystkich przepisów, ale zbiegiem z wyłączeniem tych norm, których ściganie nie jest dopuszczalne ze względu na brak skargi uprawnionego oskarżyciela albo wniosku o ściganie pochodzące od osoby uprawnionej, sytuacja podobna rodziłaby się w przypadku wystąpienia przedawnienia lub abolicji, co do jednego ze zbiegających się a naruszonych typów czynu karalnego,

Byłoby sprzecznym z ustawą działaniem gdyby objęty kumulatywnym zbiegiem norm czyn karalny nieletniego zawierał tę, która nie jest przewidziana w art. 10 § 2 k.k. a nakazującą orzeczenie środka karnego co doprowadziłoby do ukarania nieletniego takim środkiem niezgodnie z wolą ustawodawcy,

Wskazano także na możliwą sytuację konieczności określenia, jako podstawy wymiaru kary - zgodnie z normą art. 11 § 3 k.k. - przepisu nie wymiennego w art. 10 § 2 k.k., i tym samym ukaranie na podstawie nie tylko nie objętego regułami art. 10 § 2 k.k. przepisu części szczególnej k.k., ale także wymierzenie kary w oparciu o normę nie wymienioną w tym przepisie,

Skazanie sprawcy przy zastosowaniu kumulatywnej kwalifikacji prawnej powoduje na przyszłość skutki z art. 64 § 1 k.k. w stosunku do każdego przestępstwa, które będzie podobne choćby do jednego z przestępstw opisanych w zbiegających się kumulatywnie przepisach. Tak więc nieletni mógłby w przyszłości odpowiadać ze skutkami z art. 64 § 1 k.k., wynikającymi ze skazania (przy zastosowaniu art. 11 § 2 k.k.), na podstawie przepisu nie wymienionego w art. 10 § 2 k.k., z którego przecież, jak stanowi o tym z kolei art. 10 § 1 k.k., skazany być nie może.

Te wszystkie przesłanki spowodowały, że także i obecnie zajmujący się tym zagadnieniem Sąd Apelacyjny przyjął niedopuszczalność kumulatywnego kwalifikowania zachowania karalnego nieletniego po ukończeniu przez niego 15 lat z wykorzystaniem przepisu określającego typ czynu zabronionego pozostający poza zamkniętym katalogiem zachowań określonych w art. 10 § 2 k.k.

Wyrok SA we Wrocławiu z dnia 15 października 2015 r., II AKa 245/15

Standard: 27413 (pełna treść orzeczenia)

Aby odstąpienie od dokonania czynu zabronionego mogło zostać zakwalifikowane jako dobrowolne w rozumieniu art. 15 k.k. – a w konsekwencji skutkowało bezkarnością za jego usiłowanie – musi łącznie spełniać trzy kryteria. Po pierwsze, wymagane jest, by było ono sterowane wolą sprawcy. Wszelkie zatem przypadki, w których do dokonania wprawdzie nie dochodzi jednakże ma to miejsce z uwagi na zastosowanie wobec sprawcy jakiejkolwiek formy przymusu bezpośredniego, w sposób oczywisty wyłączają dobrowolność. Po drugie, musi ono mieć miejsce w sytuacji, w której sprawca ma świadomość możliwości dokonania czynu zabronionego. Nie jest zatem dobrowolnym odstąpienie, które następuje zarówno z uwagi na fakt, iż dokonanie czynu – ze względu na zmianę okoliczności – stało się obiektywnie niemożliwe, jak i wówczas gdy stało się takim subiektywnie – a zatem w przekonaniu sprawcy, w jego wyobrażeniu. Po trzecie, aby odstąpienie od dokonania kwalifikować jako dobrowolne, nie może być ono „wymuszone” zmianą okoliczności niezależnych od sprawcy (będących „poza nim”), bowiem w takim przypadku nie ma ono – w znaczeniu powszechnym – charakteru dobrowolnego. W orzecznictwie słusznie podkreśla się zatem, że motyw sprawcy – który skłonił go do odstąpienia od dokonania – pozostaje bez znaczenia dla uznania odstąpienia za dobrowolne.

Wyrok SA w Katowicach z dnia 29 stycznia 2015 r., II AKa 481/14

Standard: 14747 (pełna treść orzeczenia)