Podżeganie - skutkowy charakter czynu zabronionego

Przedmiotem pewnego sporu jest przyjęcie, czy podżeganie jako samoistny typ czynu zabronionego ma charakter skutkowy, czy bezskutkowy. W pierwszym wypadku dla jego dokonania konieczne byłoby powstanie w umyśle osoby nakłanianej zamiaru popełnienia czynu zabronionego, do którego był nakłaniany. W drugim wariancie, o przestępności zachowania sprawcy podżegania decydować by miało wyłącznie jego zachowanie, polegające na działaniach, które mają wywołać ten zamiar u osoby nakłanianej.

Rozstrzygnięcie tej kontrowersji ma istotne znaczenie przede wszystkim z punktu widzenia odpowiedzialności za karalne usiłowanie podżegania, wobec jednoczesnej niekaralności przygotowania doń, albowiem inaczej określa granicę między tymi stadiami w tzw. pochodzie przestępstwa.

Takie rozbieżności ujawniły się w orzecznictwie. I tak za podżeganiem, jako przestępstwem bezskutkowym (formalnym), wypowiedział się np. Sąd Apelacyjny w Łodzi w wyroku z dnia 13 marca 2008 r., II AKA 17/08 stwierdzając m.in., iż: "Podżeganie stanowi bezskutkową formę popełnienia przestępstwa (tzw. przestępstwo formalne), a zatem staje się ono dokonane już z chwilą, gdy podżegacz nakłania do popełnienia czynu zabronionego. Oznacza to, że do realizacji znamion podżegania nie jest konieczny skutek w postaci podjęcia przez tego sprawcę jakichkolwiek czynności, które zmierzałyby do dokonania przestępstwa. Podżeganie jako postać przestępstwa jest więc zrealizowane w momencie zakończenia samego nakłaniania". Podobne stanowisko zajął Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 2 października 2002 r., IV KKN 109/00 konstatując: "Przestępstwo podżegania nie miało zarówno na tle obowiązywania przepisów Kodeksu karnego z 1969 r. (art. 18 § 1 w zw. z art. 20 § 2 d. KK), jak i nie ma w świetle uregulowania tej formy zjawiskowej przestępstwa w nowym Kodeksie karnym - z 1997 r. charakteru skutkowego.

Odpowiedzialność podżegacza (pomocnika) nie zależy od dokonania przestępstwa przez sprawcę. Podżeganie jako postać przestępstwa jest zrealizowana w momencie zakończenia nakłaniania". Zbieżnie orzekł Sąd Apelacyjny w Białymstoku w wyroku z dnia 25 kwietnia 2002 r., II AKA 112/02, w którym zaznaczył, iż: "Podżegacz nie partycypuje w przestępstwie sprawcy, a jego odpowiedzialność nie wymaga rzeczywistego sprawstwa. Innymi słowy, dla przyjęcia odpowiedzialności podżegacza sprawca nie musi urzeczywistniać czynu zabronionego. Czyn, do którego sprawca nakłania, jawi się jedynie w świadomości sprawcy. Dlatego też nawet w sytuacji, gdy osoba nakłaniana nie dała się w ogóle nakłonić albo też odstąpiła od zamiaru popełnienia czynu zabronionego - przed jego uzewnętrznieniem, podżegacz ponosi odpowiedzialność w granicach swego zamiaru.

Reasumując, stwierdzić należy, że podżeganie jest przestępstwem formalnym, a fakt, że sprawca w ogóle nie usiłował dokonać czynu zabronionego został uregulowany w Kodeksie karnym z 1969 r. w art. 20 § 2 KK, a obecnie w art. 22 § 2 KK i dotyczy wymiaru kary".

Za tym, iż podżeganie jest przestępstwem skutkowym (materialnym) opowiedział się m.in. Sąd Apelacyjny w Lublinie w wyroku z dnia 21 stycznia 2014 r., II AKa 200/13 stwierdzając, iż: "Podżeganie, mając charakter przestępstwa skutkowego, przybiera postać stadialną dokonania jedynie wówczas, gdy w psychice nakłanianego powstanie zamiar (chęć, wola, decyzja) zrealizowania czynu zabronionego, postulowanego przez nakłaniającego. W przypadku gdy podjęte przez nakłaniającego działania z jego perspektywy są nieefektywne, gdyż w ich rezultacie nie dochodzi do wzbudzenia w nakłanianym zamiaru popełnienia przestępstwa, sprawca - podżegacz ponosi odpowiedzialność za usiłowanie, gdyż jego czyn nie wszedł w stadium dokonania".

Podobnie orzekł Sąd Apelacyjny we Wrocławiu w wyroku z dnia 14 lutego 2013 r., II AKa 1/13 przyjmując, że "Podżeganie jako postać zjawiskowa czynu zabronionego może zostać popełnione w formie stadialnej usiłowania, przy czym zostaje ono dokonane (ukończone) dopiero wtedy, gdy podżegający doprowadzi do powstania w psychice osoby podżeganej zamiaru popełnia czynu zabronionego". Zbieżnie orzekł Sąd Apelacyjny w Warszawie w wyroku z dnia 14 sierpnia 2009 r., II AKa 220/09: wyrażając pogląd, iż "Dla uznania więc podżegania za dokonane niezbędne jest ustalenie, że został urzeczywistniony skutek nakłaniania przez wzbudzenie u osoby nakłanianej zamiaru popełnienia czynu zabronionego". Sąd Najwyższy w uchwale 7 sędziów z dnia 21 października 2003 r., I KZP 11/03 skonstatował: "W sytuacji, gdy praktyka wynikająca z językowej tradycji ustawodawczej tworzy swego rodzaju domniemanie skutkowego charakteru przestępstwa, a żadne racje systemowe ani funkcjonalne nie skłaniają do wniosku, że zachodzi tu odstępstwo od tej tradycji - należy przyjąć, że czasownik używany jest dla oznaczenia wywołania skutku.

Skutkiem, przy dokonanym podżeganiu, jest określone zjawisko psychiczne, mianowicie zamiar podżeganego, by popełnić przestępstwo, do którego został nakłoniony". W podsumowaniu tych poglądów stwierdzić wypada, iż w orzecznictwie przewagę zyskuje pogląd, że podżeganie ma charakter materialny (skutkowy) (zob. pod. Michał Gabriel-Węglowski, w: Podżeganie do czynu zabronionego - przestępstwo skutkowe czy bezskutkowe).

Wyrok SA w Szczecinie z dnia 22 czerwca 2016 r., II AKa 52/16

Standard: 22887 (pełna treść orzeczenia)