Obowiązek zwrotu świadczenia niegodziwego jako ściśle związany z osobą dłużnika

Obowiązek zwrotu świadczenia o celu niegodziwym, ulegającego przepadkowi na podstawie art. 412 k.c., jest ściśle związany z osobą dłużnika i nie należy do spadku po nim. Skarb Państwa może jednak domagać się od spadkobiercy wydania przedmiotu świadczenia, jeżeli wszedł on do jego majątku.

W razie śmierci osoby zobowiązanej do zwrotu świadczenia Skarb Państwa nie może dochodzić roszczenia pieniężnego od spadkobierców. W razie śmierci dłużnika w toku procesu (co miało miejsce w sprawie niniejszej) zbędne jest zawieszenie postępowania na podstawie art. 174 § 1 pkt 1 k.p.c., postępowanie to bowiem ulega umorzeniu na mocy art. 355 § 1 k.p.c.

Jeżeli natomiast śmierć osoby zobowiązanej nastąpiła po prawomocnym rozstrzygnięciu sprawy, sąd nie może nadać klauzuli wykonalności (art. 788 k.p.c.) przeciwko spadkobiercom tej osoby. Odmiennie przedstawia się sytuacja, gdy przedmiotem świadczenia jest rzecz oznaczona co do tożsamości. Skarb Państwa na skutek jej przepadku staje się jej właścicielem i przysługują mu wszelkie prawa do tej rzeczy oraz wszelkie roszczenia wypływające z prawa własności. Skarbowi Państwa przysługuje przeto roszczenie windykacyjne przeciwko każdej osobie trzeciej, w które władaniu znajduje się rzecz oznaczona co do tożsamości.

Osoba trzecia może być również spadkobiercą, jeżeli w jego majątku znalazła się oznaczona nieruchomość lub rzecz ruchoma, będąca przedmiotem świadczenia niegodziwego. Spadkobierca nie mógłby przy tym powoływać się na ochronę przewidzianą w art. 169 § 1 k.c., nie jest on bowiem nabywcą w rozumieniu powyższego przepisu. Nie mógłby także powołać się na rękojmię wiary publicznej ksiąg wieczystych ze względu na brak przesłanek przewidzianych w art. 20 prawa rzeczowego.

Uchwała SN z dnia 5 kwietnia 1979 r. , III CZP 12/79

Standard: 14186 (pełna treść orzeczenia)