Rękojmia - wyłączenie przepisów ogólnych o skutkach niewykonania zobowiązań (art. 480 § 1 k.c.)

Wprowadzenie szczególnych przepisów regulujących odpowiedzialność przyjmującego zamówienie za wady dzieła, chroniących interes zamawiającego (636-638 k.c.), jest wynikiem uwzględnienia charakteru ekonomicznej więzi łączącej strony umowy o dzieło jak i respektowania interesów obu stron tej umowy.

Przepisy te, chroniąc interes zamawiającego, wyznaczają granicę tej ochrony. Jest nią interes przyjmującego zamówienie. Jak podkreśla się w literaturze, poddanie rękojmi za wady dzieła ogólnym przepisom o skutkach niewykonania zobowiązań byłoby krzywdzące dla jednej ze stron stosunku opartego na respektowaniu wzajemnych interesów.

Samodzielne uregulowanie rękojmi za wady dzieła w zasadzie wyłącza stosowanie do tej instytucji przepisów ogólnych o skutkach niewykonania zobowiązań (art. 471-486 k.c.). Stosowanie do rękojmi za wady dzieła przepisów ogólnych o skutkach niewykonania zobowiązań należałoby dopuścić jedynie wyjątkowo, gdy przepisy o rękojmi okażą się niewystarczające dla ochrony interesu zamawiającego dzieło, jaką zapewnia instytucja rękojmi, wszakże pod warunkiem, że nie doprowadzi to do naruszenia konstrukcji rękojmi ukształtowanej przez przepisy, które ją regulują i odbędzie się bez naruszenia interesu przyjmującego zamówienie, chronionego tymi przepisami.

Niewątpliwie przeczyłoby zasadom logiki i domniemaniu racjonalności poczynań ustawodawcy utożsamienie niewykonania zobowiązania i nienależytego wykonania zobowiązania. Jak ujmuje się to w doktrynie, niewykonanie zobowiązania zachodzi wówczas, gdy w zachowaniu się dłużnika nie występuje nic, co by odpowiadało spełnieniu świadczenia. Natomiast nienależyte wykonanie zobowiązania ma miejsce wówczas, gdy zachowanie się dłużnika zmierzało do spełnienia świadczenia, a nawet dłużnik według własnej oceny spełnił świadczenie, jednakże osiągnięty przez niego wynik odbiega pod określonymi względami od tego, na czym miało polegać prawidłowo spełnione świadczenie.

Według art. 476 k.c. dłużnik dopuszcza się zwłoki, gdy nie spełnia świadczenia w terminie, a jeżeli termin nie jest oznaczony, gdy nie spełnia świadczenia niezwłocznie po wezwaniu przez wierzyciela. Dopóki więc dłużnik pozostaje w zwłoce - ma miejsce niewykonanie zobowiązania. Przepis art. 480 § 1 k.c., jak i wszystkie inne przepisy, które określają skutki zwłoki dłużnika i przewidują w razie pozostawania dłużnika w zwłoce określone uprawnienia wierzyciela, dotyczy zatem niewykonania zobowiązania, a nie nienależytego wykonania zobowiązania. Przyjmujący zamówienie, który w wykonaniu zobowiązania usunięcia wad dzieła (art. 637 § 1 k.c.) przystąpił do naprawy, ale w wyznaczonym terminie skutecznie wad nie usunął, nienależycie wykonał zobowiązanie. Do przypadku tego art. 480 § 1 k.c. nie znajduje zatem zastosowania, skoro przepis ten nie odnosi się do nienależytego wykonania zobowiązania. Jak powszechnie przyjmuje się na gruncie przepisów o rękojmi za wady rzeczy sprzedanej, przepisy te zawierają zamknięty katalog uprawnień kupującego z tytułu rękojmi. Zasada ta odpowiednio odnosi się do przepisów o rękojmi za wady dzieła.

Wykładnia art. 480 § 1 k.c. i art. 637 § 1 i § 2 k.c., w wyniku której zamawiający mógłby żądać upoważnienia przez sąd do usunięcia wad na koszt przyjmującego zamówienie, prowadziłaby do poszerzenia katalogu uprawnień jakie ustawa przyznaje zamawiającemu z tytułu rękojmi za wady dzieła, poprzez jego uzupełnienie o nowe uprawnienie, nie przewidziane ustawą. Należy zauważyć, że uprawnienie zamawiającego do powierzenia poprawienia lub dalszego wykonania dzieła innej osobie na koszt i niebezpieczeństwo przyjmującego zamówienie przewiduje art. 636 § 1 k.c. dla sytuacji, gdy przyjmujący zamówienie wykonuje dzieło w sposób wadliwy albo sprzeczny z umową. Jest to uprawnienie zamawiającego służące temu samemu celowi, co uprawnienie do żądania upoważnienia przez sąd do usunięcia wady na koszt przyjmującego zamówienie, ale nawet korzystniejsze dla zamawiającego, gdyż pozwalające na jego realizację bez potrzeby występowania na drogę sądową. Takiego uprawnienia zamawiającego, gdy wykonane dzieło ma wady, art. 637 k.c. nie przewiduje.

Pamiętając o gospodarczym celu instytucji rękojmi za wady dzieła i o tym, że ma ona służyć zaspokojeniu uzasadnionego interesu zamawiającego, nie można jednakże pomijać interesu przyjmującego zamówienie i nie dostrzegać, że korzyści, jakie mógłby odnieść zamawiający z przyznania mu uprawnienia do żądania upoważnienia przez sąd do usunięcia wad na koszt przyjmującego zamówienie, w dużej mierze byłyby iluzoryczne. Należy zauważyć, że ograniczenie, do wymienionych w art. 637 k.c., uprawnień z tytułu rękojmi przysługujących zamawiającemu, jest wiążące dla stron umowy o dzieło tylko wówczas, gdy nie postanowią one inaczej (art. 558 § 1 zdanie 1 w związku z art. 638 k.c.).

Nie ma przeszkód, żeby strony umówiły się, że w razie wad dzieła zamawiający będzie uprawniony, nawet bez upoważnienia sądu, do usunięcia wad na koszt przyjmującego zamówienie.

Uchwała SN z dnia 15 lutego 2002 r., III CZP 86/01

Standard: 14083 (pełna treść orzeczenia)