Przepadek świadczenia niegodziwego w rozumieniu art. 412 k.c.

Regulacje przepadków przewidzianych w przepisach art. 44 i art. 45 k.k. oraz przepadku przewidzianego w art. 412 k.c. stanowią odrębne, unormowane w różnych gałęziach prawa instytucje, które mają inny charakter, inne funkcje i inne cele. Dość powiedzieć, by nie wdawać się w szczegóły dotyczące zakresu i sposobu normowania oraz jego konsekwencji prawnych, że regulacje prawnokarne określają przepadek jako środek karny, pełniący przede wszystkim funkcje represyjną i prewencyjną, a także wychowawczą. Ich celem jest pozbawienie sprawców – na określonych ściśle podstawach – wszelkich owoców przestępstwa i pochodzących z niego nawet pośrednio korzyści majątkowych, ponadto narzędzi służących do jego popełnienia i przedmiotów objętych określonym zakazami – przy respektowaniu praw osób pokrzywdzonych lub innych podmiotów, którym przysługuje zwrot przedmiotu lub korzyści. Funkcją przepadku przewidzianego w art. 412 k.c. – przepisie należącym do reżimu bezpodstawnego wzbogacenia, odnoszącym się do niektórych świadczeń nienależnych (art. 410-411 k.c.) – „nie jest pozbawienie przestępców owoców ich czynów, ani ich ukaranie. Celem normy jest rozstrzygnięcie dylematu świadczenia niegodziwego w sposób pozbawiony wad tradycyjnej zasady in pari delicto (…)”, przez wprowadzenie „dla wyjątkowego przypadku świadczeń niegodziwych szczególnego narzędzia regulacji” (tak: P. Księżak, Bezpodstawne wzbogacenie. Komentarz, Warszawa 2007 s.221-229 oraz K. Osajda, Kodeks cywilny. Komentarz do art. 412 k.k., teza 7, 2014). Choć więc obszary normowania objęte wymienionymi przepisami prawa karnego i prawa cywilnego częściowo pokrywają się (zob. szerzej m.in.: wyrok SN z dnia 23 marca 2007 r., V CSK 60/07, lex 315405; E. Łętowska, Glosa do uchwały SN z dnia 29 czerwca 2000 r., III CZP 19/00, PiP 2005, nr 5, s. 144 s.144), to nie sposób powątpiewać – ujmując rzecz w uproszczeniu – że jak nie jest możliwe stosowanie prawnokarnych podstaw przepadku w postępowaniu cywilnym, tak w postępowaniu karnym nie jest możliwe stosowanie cywilnoprawnej podstawy przepadku świadczenia niegodziwego. Nie ma zresztą również takiej potrzeby, skoro (tylko) możliwy na podstawie art. 412 k.c. przepadek świadczenia świadomie spełnionego w zamian za dokonanie czynu zabronionego przez ustawę, często odpowiada prawnokarnemu obowiązkowi przepadku przedmiotu (fakultatywnie – jego równowartości) lub korzyści majątkowej, pochodzących z przestępstwa (np. zapłata za będący przedmiotem zabronionego obrotu narkotyk, świadczenia w umowach handlu ludźmi, łapówka); w realiach sprawy świadczenie to odpowiadało korzyści udzielonej w zamian za przestępstwo płatnej protekcji.

Postanowienie SN z dnia 29 stycznia 2015 r., I KZP 24/14

Standard: 13734 (pełna treść orzeczenia)