Zakaz sprawowania funkcji członka zarządu przez osoby prawomocnie skazane za przestępstwa gospodarcze (art. 18 § 2 k.s.h.)

Wykładnia art. 18 § 2 k.s.h. wprowadzającego bezwzględny ustawowy zakazu sprawowania funkcji członka zarządu, rady nadzorczej, komisji rewizyjnej albo likwidatora przez osoby prawomocnie skazane za oznaczone w tym przepisie kategorie przestępstw budzi wątpliwości w piśmiennictwie ze względu na niewyjaśnienie w jego treści sposobu egzekwowania zakazu i konsekwencji jego naruszenia.

W miarę zgodnie przyjmuje się, że uchwała powołująca osobę prawomocnie skazaną na objęte zakazem stanowisko jest nieważna z powodu sprzeczności z prawem, natomiast w wypadku, kiedy skazanie nastąpiło w trakcie sprawowania funkcji objętej zakazem - wskazywane są różne możliwe rozwiązania - od najbardziej rygorystycznego poglądu o wygaśnięciu mandatu z mocy prawa, po stanowisko, że osoba taka powinna zostać niezwłocznie odwołana lub złożyć rezygnacje z zajmowanego stanowiska.

Od czasu nowelizacji ustawy o Krajowym Rejestrze Sądowym, która weszła w życie 15 stycznia 2013 r. istnieje mechanizm kontroli sprawowanej nad realizacją zakazu z urzędu przez sąd rejestrowy. Art. 21a u.k.r.s. wprowadził obowiązek dostarczania temu sądowi z Biura Informacyjnego Krajowego Rejestru Karnego, za pośrednictwem systemu teleinformatycznego danych o skazaniu osób, do których ma zastosowanie art. 18 § 2 k.s.h.

W orzecznictwie Sądu Najwyższego zagadnienie skutków prawomocnego skazania prezesa zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością było przedmiotem rozważań w wyroku z dnia 10 stycznia 2008 r., IV CSK 356/07. W orzeczeniu tym Sąd opowiedział się za poglądem, który utratę zdolności do pełnienia funkcji określonych w art. 18 § 1 k.s.h., w tym do pełnienia funkcji członka zarządu w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością, uznawał za następujący ex lege skutek uprawomocnienia się wyroku za popełnione przestępstwo, nie wymagający orzekania o zakazie w wyroku skazującym i powodujący automatyczne wygaśniecie udzielonego mandatu. Pogląd ten należy zaakceptować, gdyż jedynie w ten sposób zapewniona jest realizacja celu zakazu, jakim jest wyłączenie z udziału w obrocie gospodarczym osób, których postępowanie uzasadnia obawy o rzetelność realizacji zadań gospodarczych i może narazić na szkodę innych uczestników tego obrotu. Jednak konsekwencją tego stanowiska staje się wyłączenie od chwili utraty mandatu na podstawie art. 18 § 2 k.s.h. przez członka zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością jego odpowiedzialności wobec wierzycieli spółki na szczególnej podstawie deliktowej, jaką stanowi art. 299 § 1 k.s.h. Tego skutku nie niweczy art. 14 ani art. 17 i 18 u.k.r.s. Wszystkie te przepisy, oprócz art. 17 ust. 1 i art. 18 ust. 2 u.k.r.s. określają konsekwencje wadliwości danych figurujących w Rejestrze dla podmiotu objętego obowiązkiem wpisu, a nie dla osób trzecich.

Artykuł 18 ust. 2 u.k.r.s. rozszerza odpowiedzialność odszkodowawczą podmiotu podlegającego wpisowi do rejestru i będącego osobową spółką handlowa, za szkodę wyrządzoną ujawnieniem w rejestrze nieprawdziwych danych lub niezgłoszeniem w ustawowym terminie danych podlegających obowiązkowi wpisu, na osoby odpowiadające za zobowiązania tej spółki całym swoim majątkiem, co nie odnosi się do stanu występującego w rozpatrywanej sprawie. Artykuł 17 ust. 1 tej ustawy natomiast wprowadza domniemanie prawne w rozumieniu art. 234 k.p.c., że dane wpisane do rejestru są prawdziwe. Domniemanie to może zostać obalone i - zdaniem skarżącego - w rozpatrywanej sprawie doszło do podważenia domniemania płynącego z wpisu wskazującego, że pozwany od 12 marca 2003 r. do 12 marca 2008 r. był objęty zakazem z art. 18 ust. 2 k.s.h., a następnie doszło do jego ponownego skazania i po raz kolejny zaktualizował się zakaz sprawowania funkcji prezesa zarządu. Z ustaleń nie wynika jednak kiedy to nastąpiło. W przerwie, kiedy pozwany odzyskał prawo pełnienia tej funkcji – nadal figurował w rejestrze. W tym okresie domniemanie płynące z art. 17 ust. 1 u.k.r.s. nie zostało obalone, ponieważ z ustaleń faktycznych nie wynikają okoliczności powoływane przez skarżącego w skardze kasacyjnej - że nie doszło do jego ponownego powołania do składu zarządu, nie wynika też, kiedy nastąpiło jego ponowne skazanie za przestępstwo wymienione w art. 18 k.s.h., co uprawniało Sąd Apelacyjny do przyjęcia domniemania z art. 17 ust. 1 u.k.r.s.

Wprawdzie utrata zdolności do sprawowania mandatu w wyniku prawomocnego skazania za popełnienie przestępstwa wymienionego w art. 18 ust. 2 k.s.h. nie przybiera formy czasowego zawieszenia jego wykonywania lecz prowadzi do trwałego wygaśnięcia tego mandatu, który nie odżywa po upływie okresu zakazu wskazanego w art. 18 ust. 3 k.s.h., jednak to pozwany powinien wykazać, że czynność taka nie została podjęta. W tym wypadku udowodnienie okoliczności negatywnej było możliwe w świetle obowiązków dokumentacyjnych spółki. W konsekwencji - pozwany nie podważył domniemania z art. 17 ust. 1 u.k.r.s. za okres po 12 marca 2008 r., a tym samym - nie podważył swojej legitymacji biernej w zakresie odpowiedzialności przewidzianej w art. 299 § 1 k.s.h.

Wyrok SN z dnia 17 lutego 2016 r., III CSK 107/15

Standard: 22005 (pełna treść orzeczenia)