Uprawnienie prokurenta do zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości (art. 20 ust. 2 pkt 2 p.u.)

Prokurent spółki jawnej jest uprawniony, a nie zobowiązany do zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości spółki i nie dotyczą go konsekwencje, o których mowa w art. 373 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. – Prawo upadłościowe i naprawcze (jedn. tekst: Dz.U. z 2009 r. Nr 176, poz. 1360 ze zm.).

Zgodnie z art. 20 ust. 2 pkt 2 p.u.n. uprawnionym do zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości w stosunku do osób prawnych oraz jednostek organizacyjnych nieposiadających osobowości prawnej, którym odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną jest każdy, kto ma prawo je reprezentować sam lub łącznie z innymi osobami. Przepis ten wywołał kontrowersje, czy przez reprezentantów, o których w nim mowa, należy rozumieć także osoby, których umocowanie opiera się na czynności prawnej np. prokurentów.

W literaturze zdecydowanie dominuje stanowisko, że w rozumieniu omawianego przepisu prawo do reprezentacji osoby prawnej albo jednostki organizacyjnej oznacza uprawnienie wynikające z powołania w skład organu, oparte na mandacie, a nie wynikające z czynności prawnej. Wskazuje na to sposób sformułowania art. 20 ust. 2 pkt 2 p.u.n. oraz fakt wyraźnego wskazania w art. 20 ust. 2 pkt 5 p.u.n. likwidatorów. Wprawdzie wzgląd na ochronę wierzycieli i interes dłużnika – zdaniem zwolenników omawianego stanowiska – mógłby przemawiać za przyznaniem uprawnienia do zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości także prokurentom, a nawet pełnomocnikom dłużnika, jednakże nie ma do tego podstaw. Zwrócono także uwagę, że w toku prac nad rozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 24 października 1934 r. - Prawo upadłościowe (tekst jedn.: Dz. U. z 1991 r., Nr 118, poz. 512 ze zm.) podkomisja postępowania upadłościowego odrzuciła poprawkę wyłączającą uprawnienie prokurenta do zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości, wychodząc z założenia, że jest to jasne i bez tego. Argumentów przemawiających za omawianą wykładnią dostarcza również uchwała Sądu Najwyższego z dnia z dnia 21 lipca 2006 r., III CZP 45/06, w której Sąd Najwyższy – rozstrzygając wątpliwości, czy przewidziane w art. 109 [7] § 2 k.c. wygaśnięcie prokury wskutek ogłoszenia upadłości dotyczy tylko ogłoszenia upadłości obejmującej likwidację majątku upadłego, czy również upadłości z możliwością zawarcia układu oraz czy jest dopuszczalne ustanowienie prokury przez upadłego, co do którego ogłoszono upadłość z możliwością zawarcia układu, pozostawiając mu zarząd własny mieniem wchodzącym do masy upadłości – orzekł, że z chwilą ogłoszenia upadłości prokura wygasa, a nowa nie może być ustanowiona. W tej sytuacji trudno dopatrzeć się racjonalnych argumentów przemawiających za przyznaniem prokurentowi uprawnienia do zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości, jeżeli z chwilą ogłoszenia upadłości traci on możliwość dalszego działania w sprawie z powodu wygaśnięcia prokury.

W literaturze można także spotkać odmienny pogląd, że prokurent jest uprawniony do zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości przedsiębiorcy. Podejmowana przez zwolenników tego poglądu polemika dotyczy jednak kwestii uprawnienia prokurenta do zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości. Odnośnie zaś kwestii obowiązku zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości i konsekwencji jego niedopełnienia wyrażane jest stanowisko, że nie ulega wątpliwości, iż prokurent nie ponosi odpowiedzialności za niezłożenie wniosku o ogłoszenie upadłości, a zatem konsekwencji uchybienia obowiązkowi podjęcia stosownych działań i złożenia wniosku w odpowiednim terminie. Czynność złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości – według omawianego zapatrywania – mieści się bowiem w zakresie uprawnień prokurenta.

Przedstawiona rozbieżność poglądów miałby znaczenie w sprawie, w której prokurent zgłosiłby wniosek o ogłoszenie upadłości. Tymczasem w niniejszej sprawie chodzi o zastosowanie przewidzianej w art. 373 p.u.n. instytucji orzekania o pozbawieniu prawa prowadzenia działalności gospodarczej na własny rachunek oraz pełnienia wskazanych w tym przepisie funkcji, będącej – jak wyjaśniono w uzasadnieniu projektu ustawy prawo upadłościowe i naprawcze – środkiem dyscyplinującym przedsiębiorców do rzetelnej działalności i wykonywania obowiązków ciążących na nich w postępowaniu upadłościowym. Oparta na podstawie określonej w art. 373 ust. 1 pkt 1 p.u.n. sankcja pozbawienia prawa prowadzenia działalności gospodarczej na własny rachunek oraz pełnienia oznaczonych funkcji może być stosowana wobec dłużnika lub jego reprezentanta, którzy nie wykonali obowiązku zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości z przyczyn i w terminach określonych w art. 21 ust. 1 i 2 p.u.n. Tymczasem nie ma podstaw do przyjęcia, że prokurent – nawet gdyby podzielić pogląd, że przysługuje mu uprawnienie do zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości – jest także obciążony obowiązkiem zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości.

Uszło uwagi skarżącego, że przedstawiona wyżej kontrowersja w literaturze dotycząca legitymacji prokurenta do zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości, do której odwołuje się w skardze kasacyjnej, dotyczy uprawnienia do zgłoszenia wspomnianego wniosku, a nie obowiązku jego zgłoszenia. Nawet zwolennicy poglądu, że prokurent jest uprawniony do zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości przyjmują, że nie ulega wątpliwości, iż prokurent nie ponosi odpowiedzialności za niezłożenie wniosku o ogłoszenie upadłości, a zatem konsekwencji uchybienia obowiązkowi podjęcia stosownych działań i złożenia wniosku w odpowiednim terminie, ponieważ czynność złożenia wniosku mieści się w zakresie uprawnień prokurenta, a nie jego obowiązków.

Postanowienie SN z dnia 15 marca 2013 r., V CSK 177/12

Standard: 13645 (pełna treść orzeczenia)

Zobacz glosy