Wyznaczenie składu sądu z naruszeniem art. 350 § 1 k.p.k. i art. 351 § 1 k.p.k.

Zarówno art. 351 k.p.k. jak i wydane na podstawie § 3 tego przepisu rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 2 czerwca 2003 r. w sprawie określenia szczegółowych zasad wyznaczania i losowania składu orzekającego (Dz. U. z 2003 r. Nr 107, poz. 1007), jak też art. 45 § 1 i 2 ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. Prawo o ustroju sądów powszechnych, ( Dz.U. z 2015 r., poz. 133 ze zm., zwaną dalej "p.u.s.p."), przewidują możliwość zastępowania sędziego w jego czynnościach orzeczniczych przez innego sędziego tego samego sądu, przy spełnieniu określonych przesłanek.

Przepis art. 45 p.u.s.p., należy do kategorii ogólnych przepisów dotyczących czynności sądów (rozdział 6 p.u.s.p.). Reguluje on między innymi tryb zastępowania sędziego danego sądu przez innego sędziego tego samego sądu wprowadzając autonomiczną przesłankę dokonania takiej zamiany w postaci konieczności zapewnienia sprawności postępowania. Czynność ta ma zazwyczaj charakter doraźny, służy zapobieganiu odwoływania posiedzeń sądu oraz usytuowana jest w wewnętrznym porządku zarządzeń organizacyjnych oraz samodzielnych kompetencji prezesa sądu lub przewodniczącego danego wydziału.

Z kolei przepis art. 351 k.p.k. dotyczy tylko spraw, które kierowane są do wydziałów karnych sądów pierwszej instancji i sądów odwoławczych oraz określa zasady ich przydziału sędziom według kolejności wpływu, a także jawnej dla stron listy sędziów danego sądu lub wydziału, przewidując odstępstwo od tej kolejności tylko z powodu choroby sędziego lub z innej ważnej przyczyny. Również w przypadku, gdy podstawą odstępstwa od zasad wyznaczania składu jest art. 351 § 1 k.p.k. zd. drugie, stosownie do § 2 i 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 2 czerwca 2003 r. w sprawie określenia szczegółowych zasad wyznaczania i losowania składu orzekającego (Dz. U. z 2003 r. Nr 107, poz. 1007) decyzję w tym zakresie podejmuje przewodniczący wydziału w formie zarządzenia, który nadto na liście sędziów w rubryce "uwagi", obowiązany jest odnotować okoliczności stanowiące podstawę odstępstwa od zasad wyznaczania sędziów, o których mowa w art. 351 § 1 k.p.k. W związku z tym o możliwości zmiany składu orzekającego w sprawach karnych decyduje norma wynikającą z treści art. 351 § 1 k.p.k. Przepis ten jednak nie wyklucza zastosowania również art. 45 p.u.s.p. przewidującego ogólną normę kompetencyjną przewodniczącego wydziału i prezesa sądu do wydawania zarządzeń w ramach odstępstwa od ustawowych zasad wyznaczania sędziów oraz zawierającego przesłanki wyznaczenia nowego sędziego (zob. też postanowienie SN z dnia 16 listopada 2011 r., III KO 79/11, OSNKW 2012/2/19). Zatem, przepis art. 45 p.u.s.p. dopełnia zawartą w art. 351 k.p.k. podstawę prawną zarządzenia przewodniczącego wydziału o zmianie sędziego orzekającego w sprawie. Taką relację obydwu wskazanych przepisów dopuszcza alternatywnie także autor kasacji.

Przewodniczący wydziału Sądu odwoławczego, wydając zarządzenie o zmianie składu orzekającego miał na uwadze wskazane wyżej przepisy, ponieważ za przeszkodę w orzekaniu dotychczas wyznaczonych sędziów, uznał konieczność wykonywania przez nich innych czynności służbowych skutkującą ich nieobecnością na wyznaczonym terminie rozprawy. Wskazana podstawa faktyczna odstąpienia od zasad wyznaczania członków składu orzekającego mieści się zarówno w zakresie objętym przesłanką konieczności zapewnienia sprawności postępowania przewidzianą w art. 45 p.u.s.p., jak też można ją uznać za ważną przyczynę odstąpienia w rozumieniu art. 351 § 1 k.p.k., gdy się weźmie pod uwagę, że na datę orzekania przez Sąd odwoławczy dobiegał już okres przedawnienia terminu karalności przypisanych oskarżonemu przez Sąd pierwszej instancji przestępstw i przewidywana absencja części dotychczas wyznaczonych sędziów na rozprawie apelacyjnej, z uwagi na kolizję czynności służbowych, mogłaby doprowadzić do jej odroczenia i tym samym wystąpienia negatywnej przesłanki procesowej z art. 17 § 1 pkt 6 k.p.k. (zob. też wyrok SN z dnia 25 lutego 2009 r., SNO 5/09, LEX nr 725087). Dlatego należy uznać, że w uzasadnieniu zarządzenia przewodniczącego wystarczająco wykazano konieczność odstępstwa od zasady wyznaczania składu orzekającego w postępowaniu odwoławczym określonej w art. 351 k.p.k. w zw. z art. 458 k.p.k.

Reasumując trzeba stwierdzić, że kwestionowane zarządzenie przewodniczącego wydziału odwoławczego o zmianie składu orzekającego naruszało art. 94 § 2 w zw. z § 1 pkt 4 k.p.k. w postaci braku wskazania właściwej podstawy prawnej, które skarżący sygnalizował jedynie w uzasadnieniu kasacji. Nawet gdyby podzielić stanowisko skarżącego, że zastępca Przewodniczącego Wydziału Sądu odwoławczego przy wydaniu zarządzenia zmieniającego skład orzekający w sprawie niniejszej naruszył dyspozycję art. 351 k.p.k., ze względu na łączną ocenę wszystkich dostrzeżonych w kasacji uchybień w wyznaczaniu składu Sądu odwoławczego orzekającego w sprawie niniejszej, to w obecnym stanie prawnym zachowuje swoją aktualność pogląd, że „…Wyznaczenie składu sądu z naruszeniem reguł określonych w art. 350 § 1 k.p.k. i art. 351 § 1 k.p.k. stanowi względną przyczynę odwoławczą, o której mowa w art. 438 pkt 2 k.p.k.,,” (zob. uchwała SN z dnia 17 listopada 2005 r. I KZP 43/05, OSNKW 2005/12/115). Pogląd ten ukształtował jednolitą w tym zakresie linię orzecznictwa Sądu Najwyższego (np. zob. wyrok SN z dnia 17 maja 2012 r., V KK 322/11, Biul.PK 2012/6/52-53). W konsekwencji naruszenie reguł określonych art. 351 k.p.k. nie skutkuje nienależytą obsadą sądu w rozumieniu art. 439 § 1 pkt 2 k.p.k. Natomiast skuteczność zarzutu kasacyjnego opartego na rażącym naruszeniu prawa procesowego wymaga ustalenia możliwości wpływu tego naruszenia na treść orzeczenia, którego skarżący nie próbował nawet wykazać.

Postanowienie SN z dnia 27 września 2016 r., V KK 82/16

Standard: 13503 (pełna treść orzeczenia)