Wyłączenie sędziego - charakterystyka instytucji
Charakterystyka instytucji wyłączenia sędziego na gruncie postępowania cywilnego
Żeby zobaczyć pełną treść należy się zalogować i wykupić dostęp.
Przepis art. 49 k.p.c. przewiduje, że sąd wyłącza sędziego na wniosek strony, jeśli istnieje okoliczność tego rodzaju, że mogłaby wywołać wątpliwość co do bezstronności sędziego w danej sprawie. Dla oceny, czy taka wątpliwość ma miejsce decydujące znaczenie mają fakty, w rozumieniu wszelkich okoliczności obiektywnych, które mogłyby świadczyć o zróżnicowanym traktowaniu uczestników postępowania. (por. Postanowienie SN z dnia 29 kwietnia 2011 r. I CZ 31/11).
Strona wnosząca o wyłączenie sędziego powinna przytoczyć konkretne okoliczności, na podstawie których wyraża uzasadnioną obawę braku bezstronności sędziego. Mogą one dotyczyć stosunków pozasądowych istniejących jeszcze przed wszczęciem postępowania sądowego, jak i okoliczności zaistniałych na poszczególnych etapach procesu. W aktualnym brzmieniu art. 49 k.p.c. mogą to być stosunki zarówno towarzysko-służbowe, osobiste lub też przyjacielskie, jak i powiązania majątkowe.
Przesłanką wyłączenia sędziego nie jest zasadność twierdzenia wnioskodawcy o istnieniu osobistego stosunku między sędzią a jedną ze stron lub jej przedstawicielem, lecz sama możliwość istnienia wskazanych powyżej wątpliwości. (por. postanowienie SN z dnia 15 stycznia 2008 r. III SO 8/07).
Sąd Najwyższy w kolejnych orzeczeniach (np. postanowienie z dnia 26 listopada 2013 r. III SO 10/13) powtórzył tę myśl stwierdzając, że przyczyną wyłączenia na podstawie art. 49 k.p.c. jest sama możliwość powstania wątpliwości i to zarówno u podmiotów zgłaszających wniosek o wyłączenie, jak i u innych występujących w procesie, jak również u osób spoza procesu.
Sąd postanowi o wyłączeniu sędziego, jeżeli stwierdzi możliwość istnienia tych wątpliwości, niezależnie od własnego przekonania o ich zasadności.
Jak trafnie podkreślił Sąd Najwyższy (postanowienie z dnia 21 listopada 2016 r. II UO 5/16) znaczącą rolę przy wyłączeniu sędziego odgrywa także aspekt społecznego odbioru. Chodzi w tym przypadku o wyeliminowanie sytuacji, która w społecznym odbiorze mogłaby wywołać wątpliwości co do bezstronności sędziego.
Również Trybunał Konstytucyjny podkreślał znaczenie bezstronności i niezawisłości sądu w odbiorze społecznym wskazując, iż instytucja wyłączenia sędziego służy właśnie umocnieniu bezstronności i niezawisłości sądów w ocenie społecznej. W uzasadnieniu do wyroku z 20.7.2004 r. (SK 19/02) Trybunał wyjaśnił, iż nakaz zachowywania zewnętrznych znamion niezawisłości dowodzi, że ważne jest nie tylko to, by sędzia orzekający w sprawie zachowywał się zawsze rzeczywiście zgodnie ze standardami niezawisłości i bezstronności, lecz także by w ocenie zewnętrznej zachowanie sędziego odpowiadało takim standardom.
Reguły wyłączenia sędziego służą budowie społecznego zaufania do wymiaru sprawiedliwości.
Postanowienie SA w Krakowie z dnia 22 marca 2017 r., III APz 4/17
Standard: 10128 (pełna treść orzeczenia)
Według art. 49 k.p.c., sąd wyłącza sędziego na jego żądanie lub wniosek strony, jeżeli istnieje okoliczność tego rodzaju, że mogłaby wywołać uzasadnioną wątpliwość co do bezstronności sędziego w danej sprawie. To nowe brzmienie przepisu, ustalone w następstwie wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 24 czerwca 2008 r., P 8/07 rozszerzyło przesłankę wyłączenia sędziego. Przed nowelizacją przesłanką wyłączenia był stosunek osobisty między sędzią a stroną lub jej przedstawicielem mogący wywołać wątpliwości wobec bezstronności sędziego.
Powołanym wyrokiem Trybunał Konstytucyjny orzekł, że art. 49 k.p.c. w zakresie, w jakim ogranicza przesłankę wyłączenia sędziego jedynie do stosunku osobistego między nim a jedną ze stron lub jej przedstawicielem ustawowym, pomijając inne okoliczności, które mogłyby wywołać wątpliwości co do bezstronności sędziego, jest niezgodny z art. 45 ust. 1 Konstytucji RP. Wskazał przy tym, że "gwarancje bezstronności sędziowskiej nie mogą być ograniczone jedynie do stworzenia możliwości wyłączenia sędziego ze względu na istnienie bezpośrednich relacji o charakterze osobistym, ale muszą być pojmowane szerzej - jako umożliwiające wyłączenie w wypadku okoliczności (zarówno wewnętrznych, jak i zewnętrznych), które w sytuacji konkretnego sędziego mogą budzić uzasadnione wątpliwości co do wydania orzeczenia opartego na w pełni zobiektywizowanych przesłankach". Podkreślił, że instytucja wyłączenia sędziego urzeczywistnia prawo do sądu wynikające z art. 45 ust. 1 Konstytucji RP, a wyłączenie sędziego powinno uwzględniać także okoliczności budzące wątpliwości w odbiorze społecznym co do bezstronnego orzekania przez sędziego.
Instytucja wyłączenia sędziego na wniosek (iudexsuspectus) nie jest związana z wystąpieniem jakiejkolwiek wątpliwości co do bezstronności sędziego rozpoznającego sprawę, ale z ujawnieniem się uzasadnionych wątpliwości co do bezstronności sędziego (art. 49 k.p.c.). Zatem o możliwości wyłączenia sędziego od rozpoznania sprawy nie decyduje samo odczucie strony co do bezstronności sędziego, ale odczucie co do tych wątpliwości musi być uzasadnione w okolicznościach danej sprawy.
Ciężar uprawdopodobnienia wystąpienia takich okoliczności spoczywa na stronie wnoszącej o wyłączenie sędziego.
Postanowienie SN z dnia 10 stycznia 2017 r. III UO 3/16
Standard: 15877 (pełna treść orzeczenia)
Standard: 15873
Standard: 13416
Standard: 15872
Standard: 15871