Odmowa wyłączenia sędziego na jego wniosek

Oświadczenie sędziego o istnieniu okoliczności mogących realnie wpłynąć na jego bezstronność wymaganą przez prawo i uzasadniających obawę co do możliwości obiektywnego orzekania w konkretnej sprawie, obliguje nie tylko do wnikliwego rozważenia przedstawionych przesłanek tej inicjatywy, ale w wypadku potwierdzenia ich rzeczywistego występowania, powinno - co do zasady - prowadzić do uwzględnienia wniosku sędziego o wyłączenie od udziału w rozpoznawaniu sprawy zwłaszcza, gdy w odbiorze zewnętrznym może powstać wątpliwość co do istnienia kierunkowego nastawienia sędziego do stron procesowych lub uczestników postępowania.

Stanowisko Sądu Okręgowego wyrażone w niniejszym postępowaniu, wręcz przymuszające sędziego do rozpoznawania sprawy i dokonywania kontroli prawidłowości oceny wiarygodności zeznań świadka, który w innej sprawie składając fałszywe pomówienie doprowadził do bezzasadnego uwięzienia tego sędziego, co samo w sobie było rzeczą zupełnie wyjątkową, jest wręcz niezrozumiałe i zasługuje na szczególnie krytyczną ocenę. Sytuacja taka prowadzi bowiem do wytworzenia po stronie sędziego niczym nie usprawiedliwionego konfliktu między obowiązkiem zachowania pełnej bezstronności oraz oczywistym i w pełni zrozumiałym poczuciem doznanej krzywdy prowokującym oczywistą chęć zanegowania wartości procesowej relacji takiego świadka. Żadne racje nie przemawiały przy tym ani za wytworzeniem ani za podtrzymywaniem takiej sytuacji konfliktowej, pomimo wniosków o wyłączenie składanych przez zainteresowanego sędziego, a także przywołania odmiennego poglądu sądu wyższego rzędu wyrażonego w odniesieniu do tego samego sędziego. Jest przy tym oczywiste, że odmowa wyłączenia Sędzia SO G. Z. od udziału w rozpoznawaniu tej sprawy w postępowaniu odwoławczym, godziła nie tylko w dobro indywidualne wspomnianego sędziego, ale również naruszała interes wymiaru sprawiedliwości w szerszym wymiarze i negatywnie kształtowała obraz obiektywizmu sądu w odbiorze zewnętrznym. Jednoznacznie negatywny i racjonalnie uzasadniony stosunek osobisty sędziego mającego orzekać w sprawie, odnoszony do konkretnego źródła dowodowego, w tym zwłaszcza zaprezentowane emocjonalne nastawienie do wiarygodności relacji pochodzących z tego źródła, w sposób jednoznaczny przemawiały bowiem za wyłączeniem sędziego od udziału w rozpoznawaniu apelacji odwołującej się m.in. do kwestii wiarygodności tego dowodu.

Również kryterium oceny bezstronności sędziego, dokonywanej z punktu widzenia przeciętnego, rozsądnie rozumującego obserwatora procesu, niezainteresowanego rozstrzygnięciem sprawy, zastosowane w rozważanej sytuacji, prowadzi do wniosku, że negatywne rozstrzygnięcie w kwestii wyłączenia Sędzia SO G. Z., nie znajdowało racjonalnego uzasadnienia. Otwierało bowiem - właśnie w odbiorze zewnętrznym - drogę do snucia spekulacji na temat możliwych konsekwencji osobistych doświadczeń sędziego wynikających z jego wcześniejszych kontaktów we własnym procesie, ze źródłem dowodowym poddawanym ocenie w innej sprawie. Jednocześnie, waga konkretnych okoliczności właśnie u przeciętnego, rozsądnie rozumującego obserwatora procesu mogła stać się podstawą do powstania wątpliwości co do możliwości obiektywnego rozpoznania środka odwoławczego, który odwoływał się m.in. do znaczenia tego dowodu.

Sąd Najwyższy orzekający w tej sprawie wyraża przekonanie, że w toku postępowania odwoławczego odmowa wyłączenia sędziego, który złożył wniosek przewidziany w art. 41 § 1 k.p.k., stanowiła oczywiste i rażące naruszenie dyrektyw wynikających z treści norm wskazanych przez skarżącego.

Oświadczenie sędziego o istnieniu okoliczności mogących realnie wpłynąć na jego bezstronność wymaganą przez prawo i uzasadniających obawę co do możliwości obiektywnego orzekania w konkretnej sprawie, obliguje nie tylko do wnikliwego rozważenia przedstawionych przesłanek tej inicjatywy, ale w wypadku potwierdzenia ich rzeczywistego występowania, powinno - co do zasady - prowadzić do uwzględnienia wniosku sędziego o wyłączenie od udziału w rozpoznawaniu sprawy zwłaszcza, gdy w odbiorze zewnętrznym może powstać wątpliwość co do istnienia kierunkowego nastawienia sędziego do stron procesowych lub uczestników postępowania.

Tylko szczególne i niepowtarzalne okoliczności tej sprawy spowodowały, że można było dojść do wniosku, iż opisane wyżej naruszenie przepisów procesowych służących realizacji obowiązku zachowania przez sędziego bezstronności przy orzekaniu, nie wywarło wpływu na treść zaskarżonego rozstrzygnięcia i nie doprowadziło do konieczności spowodowania ponownego rozpoznania zwykłego środka odwoławczego Rzecz bowiem w tym, że stosownie do dyspozycji art. 523 § 1 k.p.k., skuteczność nadzwyczajnego środka zaskarżenia - o ile nie podnosi się w nim okoliczności mającej status bezwzględnej przyczyny uchylenia orzeczenia - jest uzależniona od zrealizowania obowiązku wykazania przynajmniej możliwości wystąpienia istotnego wpływu zarzucanego uchybienia na treść rozstrzygnięcia.

Postanowienie SN z dnia 17 stycznia 2018 r., III KK 244/17

Standard: 13374 (pełna treść orzeczenia)