Współuczestnictwo konieczne w sprawie o opróżnienie lokalu na gruncie art. 15 ust. 1 u.o.p.l.

W sprawie o eksmisję z lokalu podstawą współuczestnictwa po stronie pozwanej, kwalifikowanego w orzecznictwie Sądu Najwyższego i nauce prawa jako współuczestnictwo konieczne (zob. uchwała III CZP 79/17), jest przepis ustawy, a to art. 15 ust. 1 u.o.p.l. Jednakże to, czy w konkretnej sprawie o eksmisję z lokalu mieszkalnego, na tle okoliczności sprawy, to współuczestnictwo będzie jednolite, zależy od stanowiska powoda, od treści i zakresu zgłoszonego przez niego żądania, a także od oceny tego roszczenia przez Sąd, przykładowo przez pryzmat zgodności żądania powoda z zasadami współżycia społecznego. Sam fakt obowiązku zidentyfikowania i wezwania do udziału w sprawie osób wskazanych przez powoda na gruncie art. 15 ust. 1 u.o.p.l. nie oznacza, że w sprawie zapadnie wyrok, który będzie niepodzielnie dotyczył wszystkich pozwanych.

Postanowienie SN z dnia 12 kwietnia 2023 r., III CZP 102/22

Standard: 69741 (pełna treść orzeczenia)

W sprawie z powództwa właściciela o nakazanie opróżnienia lokalu mieszkalnego pomiędzy byłym najemcą oraz osobami, których uprawnienie do zamieszkania w tym lokalu miało charakter pochodny od najemcy, oznaczonymi przez powoda zgodnie z art. 15 ust. 1 ustawy z dnia 21 czerwca 2001 r. o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego (Dz.U. z 2016 r., poz. 1610 ze zm.) jako pozwani, zachodzi współuczestnictwo konieczne po stronie pozwanej.

Zgodnie z art. 15 ust. 1 u.o.p.l., jeżeli w sprawie o opróżnienie lokalu okaże się, że w razie uwzględnienia powództwa obowiązane do opróżnienia lokalu mogą być jeszcze inne osoby, które nie występują w sprawie w charakterze pozwanych, sąd wezwie stronę powodową, aby w wyznaczonym terminie oznaczyła te osoby w taki sposób, by ich wezwanie było możliwe, a w razie potrzeby, aby wystąpiła z wnioskiem o ustanowienie kuratora. Sąd wezwie te osoby do wzięcia udziału w sprawie w charakterze pozwanych.

Wprowadzenie art. 15 ust. 1 u.o.p.l. miało zwiększyć poziom ochrony osób zamieszkujących w lokalu, którego właściciel wytoczył powództwo o opróżnienie lokalu. W szczególności miało zerwać z praktyką, zgodnie z którą osoby nie uczestniczące w postępowaniu, a zajmujące lokal, mogły być z niego eksmitowane na podstawie zamieszczanej w wyrokach formuły, że eksmisja obejmuje oprócz eksmitowanego "osoby i rzeczy prawa jego reprezentujące". Obecnie kwestię tę reguluje art. 791 § 2 k.p.c. (w brzmieniu obowiązującym od 3 maja 2012 r.), wedle którego tytuł wykonawczy zobowiązujący do wydania nieruchomości, statku lub do opróżnienia pomieszczenia upoważnia do prowadzenia egzekucji nie tylko przeciw dłużnikowi, lecz także przeciwko jego domownikom, krewnym i innym osobom reprezentującym jego prawa.

Przeważająca część doktryny opowiada się za przyjęciem, że z art. 15 ust. 1 u.o.p.l. wynika współuczestnictwo konieczne po stronie biernej. Wskazuje się przy tym, że jest to współuczestnictwo konieczne wynikające z przepisu ustawy. Zwolennicy tej koncepcji nie uzasadniają jednak bardziej dogłębnie swego stanowiska. Wskazują przede wszystkim na cel przepisu, który ma zapewnić udział w postępowaniu osobom, przeciwko którym, zgodnie z art. 791 k.p.c., może być prowadzona egzekucja wyroku nakazującego opróżnienie lokalu. Podkreśla się przy tym, że brak któregokolwiek ze współuczestników koniecznych stanowi brak legitymacji procesowej łącznej. Niespełnienie tego warunku obliguje sąd do oddalenia powództwa, względnie do zawieszenia postępowania (art. 177 § 1 pkt 6 k.p.c.).

Art. 791 § 1 i 2 k.p.c., który w aktualnym stanie prawnym ma zastosowanie do wyroku nakazującego opróżnienie lokalu mieszkalnego stanowi, że tytuł wykonawczy zobowiązujący do wydania nieruchomości upoważnia do prowadzenia egzekucji nie tylko przeciw dłużnikowi, lecz także przeciwko jego domownikom, krewnym i innym osobom reprezentującym jego prawa. Konieczne pozostaje więc ustalenie, czy udział wszystkich tych osób był w postępowaniu był konieczny. Z brzmienia art. 15 ust. 1 u.o.p.l. wynika, że nakłada on na sąd obowiązek doprowadzenia do tego, by w sprawie występowały wszystkie te osoby, które w razie uwzględnienia powództwa będą obowiązane do opróżnienia lokalu. Z treści analizowanego przepisu wynika przy tym, że wszystkie te osoby powinny występować po stronie pozwanej łącznie. Świadczy o tym użycie w tym przepisie określenia "jeszcze inne osoby". Konstrukcja art. 15 ust. 1 u.o.p.l. jest bardzo zbliżona do art. 195 k.p.c., a wręcz się na nim wzoruje.

Treść art. 15 ust. 1 u.o.p.l. wskazuje także, że intencją ustawodawcy było, aby w sprawach o opróżnienie lokalu na etapie postępowania rozpoznawczego został ustalony krąg osób, które mogą być obowiązane do opuszczenia lokalu, co przede wszystkim umożliwia wydanie wobec tych osób rozstrzygnięcia w przedmiocie uprawnienia do otrzymania lokalu socjalnego (art. 14 ust. 1 u.o.p.l.). Przyjęcie, że art. 15 ust. 1 tej ustawy przewiduje legitymację łączną (współuczestnictwo konieczne), służy realizacji wskazanego celu.

Jedynie na marginesie należy wskazać, że Sąd pytający zmierza do odpowiedzi na pytanie dotyczące koniecznego charakteru współuczestnictwa, bez dostrzeżenia problemu, czy w tym przypadku zachodzi współuczestnictwo jednolite (art. 73 § 2 k.p.c.). Jak zaś wiadomo, relacja między współuczestnictwem koniecznym a jednolitym nie jest zawsze oczywista. O ile w przypadku współuczestnictwa koniecznego wynikającego z istoty spornego stosunku z reguły przypadki współuczestnictwa koniecznego stanowią zarazem przypadki współuczestnictwa jednolitego, o tyle zależności takiej nie ma w sytuacji, takiej jak na gruncie art. 15 ust. 1 u.o.p.l., gdzie zachodzi współuczestnictwo konieczne wynikające z przepisu prawa. Wobec pozwania wszystkich zamieszkałych w lokalu nie powstaje zatem problem braku w postępowaniu wszystkich podmiotów których udział jest konieczny, a na pierwszy plan wysuwa się kwestia, czy w odniesieniu do wskazanych osób można mówić o współuczestnictwie jednolitym, gdyż rzutuje to na relacje między współuczestnikami.

Uchwała SN z dnia 8 grudnia 2017 r., III CZP 79/17

Standard: 13368 (pełna treść orzeczenia)