Właściwość przemienna sądu w sprawie o ochronę dobra osobistego

Osoba dochodząca ochrony dobra osobistego może, na podstawie art. 35 k.p.c., wytoczyć powództwo przed sąd, w którego okręgu działał sprawca, lub przed sąd, w którego okręgu to działanie spowodowało zagrożenie lub naruszenie dobra osobistego.

Zawarte w art. 35 k.p.c. pojęcie "nastąpiło zdarzenie wywołujące szkodę" nie ma normatywnej definicji i jest niejednoznaczne. Jego wykładnia była przedmiotem dwóch judykatów Sądu Najwyższego. W postanowieniu z dnia 2 grudnia 1970 r., II CZ 158/70 (OSP 1971, Nr 6, poz. 120) przyjęto, że dla oceny właściwości miejscowej sądu istotne jest miejsce, gdzie nastąpiło zdarzenie wywołujące szkodę, a nie gdzie szkoda powstała, stąd w razie naruszenia dobra osobistego w treści publikacji prasowej zdarzeniem wywołującym szkodę jest jego opublikowanie. W tej sprawie powództwo zostało wniesione przeciwko autorce, a przyjęto właściwość miejscową ustaloną zgodnie z siedzibą redakcji czasopisma, w którym zamieszczono jej artykuł prasowy. Kolejnym postanowieniem z dnia 28 czerwca 1989 r., I CZ 170/98 (nie publ.) wyjaśniono, że naruszenie dobra osobistego zawinionym działaniem lub zaniechaniem, z uwagi na wagę społeczną tego rodzaju naruszeń oraz ze względu na jednolitość skutków prawnych (art. 448 k.c.), jest czynem niedozwolonym, co w konsekwencji umożliwia poszkodowanemu, w myśl art. 35 k.p.c., wytoczenie powództwa o ochronę tego dobra również przed sądem, w którego okręgu nastąpiło zdarzenie wywołujące szkodę zarówno materialną jak niematerialną. Sąd Najwyższy przyjął, że możliwe było wniesienie pozwu do sądu okręgu miejsca publikacji, rozumianej jako teren rozpowszechnienia gazety zawierającej artykuł odnoszący się do powodów, ustalonego według miejsca w którym była dostępna, pokrywający się z miejscem ich zamieszkania. Praktyka sądów powszechnych w zakresie ustalenia właściwości miejscowej w tej kategorii spraw jest rozbieżna.

Wykładnia językowa art. 35 k.p.c. uniemożliwia utożsamienie "zdarzenia" jako szeroko rozumianej przyczyny, z jego skutkiem - "wywołaniem szkody". Specyfika ochrony dóbr osobistych nakazuje jednak uwzględnić zarówno odmienność wskazanych konstrukcji materialno-prawnych oraz procesowych jak i złożoność stanów faktycznych, w których na ostateczny rezultat ("naruszenie") składają się różne działania stanowiące elementy wieloczłonowego związku przyczynowego. I tak w sprawach dotyczących publikacji prasowych możliwe jest odwołanie się do kolejno następujących czynności: sporządzenia materiału prasowego, jego przyjęcia przez redakcję, dalszej czynności dyspozycyjnej skierowania do druku, wreszcie rozpowszechniania (rozumianego jako dystrybucja). Zrównanie "zdarzenia wywołującego szkodę" z siedzibą rejestrową wydawcy (miejsca usytuowania jego organu zarządczego) lub siedzibą (adresem) redakcji jest wątpliwe, gdyż nie muszą być one tożsame. Czynności decyzyjne i dyspozycyjne mogą być bowiem podejmowane przez różne osoby w różnych miejscach, praktycznie niemożliwych do ustalenia przez powoda.

Dokonując wykładni wskazanego przepisu z uwzględnieniem dyrektyw funkcjonalnych i systemowych uwzględnić należy, że wprowadzenie w kodeksie postępowania cywilnego przemiennego umiejscowienia spraw cywilnych preferowało szeroko rozumiany interes strony powodowej. Ze względów aksjologicznych nabiera on szczególnej wagi w odniesieniu do powództw, w których dochodzona jest sądowa ochrona roszczeń wywodzonych z czynu niedozwolonego. Podkreślić trzeba, że przyjęcie w odniesieniu do osób prawnych i innych podmiotów, nie będących osobami fizycznymi, miejsca ich siedziby każdorazowo jako tożsamego z miejscem podjęcia czynności dyspozycyjnych przez ich organy lub osoby upoważnione do działania w ich imieniu oraz kwalifikowanie go jako miejsca "zdarzenia wywołującego szkodę" prowadziłoby do niwelacji różnic przesłanek decydujących o właściwości ogólnej (art. 30 k.p.c.) i przemiennej, praktycznie pozbawiając przepis art. 35 k.p.c. znaczenia, wbrew oczywistym zamierzeniom ustawodawcy. Nie można pominąć dalszych argumentów celowościowych przemawiających za powierzeniem rozpoznawania spraw o ochronę dóbr osobistych sądom miejsca, w którym wystąpił ostatni element złożonego stanu faktycznego bezpośrednio polegający na wkroczeniu w prawa podmiotowe bezwzględne i wywołujący skutki naruszenia, to jest bliskość centrum spraw życiowych powoda ułatwiająca mu wykazanie zakresu naruszeń i ich następstw. Stanowisko to pozostaje w zgodzie z dyrektywami interpretacyjnymi wskazanymi w początkowej części rozważań.

Istotnym motywem przemawiającym za autonomiczną, szerszą wykładnią definiowanego pojęcia miejsca "zdarzenia wywołującego szkodę" jest zgodność z orzecznictwem TSUE dotyczącym interpretacji art. 5 ust. 3 rozporządzenia Rady (WE) w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych oraz art. 7 ust. 2 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych (Dz.U.UE.L2012.351.1). Argumentacja uzasadniająca to stanowisko została wyczerpująco przedstawiona w uzasadnieniu uchwały z dnia 15 grudnia 2017 r., III CZP 82/17, wydanej w tym samym składzie orzekającym.

Uchwała SN z dnia 15 grudnia 2017 r., III CZP 91/17

Standard: 13340 (pełna treść orzeczenia)

Zobacz glosy

W sprawie o ochronę dóbr osobistych żądanie pozwu musi być skierowane przeciwko konkretnej osobie oznaczonej z imienia i nazwiska ze wskazaniem miejsca jej zamieszkania, a nie siedziby redakcji.

Postanowienie SN z dnia 10 października 1989 r., II CZ 167/89

Standard: 73369