Udział spadkowy stanowiący podstawę do obliczenia zachowku 

Ażeby obliczyć zachowek należy określić udział spadkowy stanowiący podstawę do obliczenia zachowku. Przy ustaleniu udziału, w jakim uprawniony byłby powołany do spadku z ustawy, zgodnie z art. 992 k.c. uwzględnia się także spadkobierców niegodnych, którzy zrzekli się dziedziczenia albo zostali wydziedziczenia. W niniejszej sprawie tacy spadkobiercy nie występują. Następnie udział ten mnoży się, stosownie do art. 991 §1 k.c. przez 2/3 lub 2/3 lub 1/2 w zależności od tego, czyj zachowek ustalamy, otrzymany wynik to właśnie udział spadkowy stanowiący podstawę do obliczenia zachowku.

Kolejnym etapem obliczenia zachowku jest ustalenie tzw. substratu zachowku tj. czystej wartości spadku, wartości darowizn podlegających doliczeniu. Następnie wartość substratu zachowku należy pomnożyć przez ustalony ułamek wyrażający udział spadkowy. Podstawą obliczenia zachowku jest czysta wartość spadku, stanowiąca różnicę pomiędzy wartością stanu czynnego a wartością stanu biernego spadku (por. wyrok SN z dnia 14 marca 2008 r. w sprawie IV CSK 509/07, LEX nr 445279). Zgodnie z art. 993 k.c. nie bierze się przy tym pod uwagę długów z tytułu zapisów i poleceń, a także zobowiązań z tytułu zachowku. Przepis art. 922 k.c. określa prawa i obowiązki, które wchodzą w skład spadku. Spadek obejmuje tylko i wyłącznie prawa i obowiązki spadkodawcy mające charakter cywilno-prawny, których źródłem są przepisy kodeksu cywilnego lub przepisy szczególne. Do spadku nie należą prawa i obowiązki o charakterze administracyjno - prawnym, finansowo - prawnym czy karno - prawnym.

Po określeniu czystej wartości spadku dolicza się do niej, dla ustalenia substratu zachowku, wartość darowizn dokonanych przez spadkodawców, bez względu na to czy były one uczynione na rzecz spadkobierców uprawnionych do zachowku, czy też innych osób. Zgodnie z art. 955 k.c. wartość darowizny oblicza się według stanu z chwili jej dokonania, a według cen z chwili ustalenia zachowku. Kodeks cywilny przewiduje pewne wyjątki w tym zakresie, a mianowicie nie uwzględnia się drobnych darowizn zwyczajowo w danych stosunkach przyjętych; nadto nie podlegają doliczeniu do spadku oraz rozliczeniu przy ustalaniu zachowku, darowizny na rzecz osób nie będących spadkobiercami oraz uprawnionymi do zachowku, dokonane przed więcej niż dziesięciu laty licząc wstecz od otwarcia spadku (art. 994 §1 k.c.), jak również przy obliczaniu zachowku należnemu zstępnemu nie dolicza się darowizn uczynionych w czasie kiedy nie miał zstępnych, chyba że darowizna została dokonana na mniej niż trzysta dni przed urodzeniem się zstępnego (art. 994 §2 k.c.).

Jak wynika z przepisów k.c. osobie uprawnionej, która dziedziczyłaby po spadkobiercy, przysługuje roszczenie z tytułu zachowku, o ile nie otrzymała należnej kwoty w innej postaci np. uczynionej przez spadkodawcę darowizny, w postaci powołania do spadku, w postaci zapisu zwykłego lub windykacyjnego (art. 991 § 2 k.c.), a w przypadku zstępnych spadkodawcy – także w postaci świadczeń na wychowanie oraz wykształcenie ogólne i zawodowe (art. 997 k.c.). Z kolei przepisem art. 994 k.c. ustawodawca wyłączył niektóre darowizny od obowiązku doliczania do spadku przy obliczaniu zachowku. Zgodnie bowiem z treścią art. 994. § 1. przy obliczaniu zachowku nie dolicza się do spadku drobnych darowizn, zwyczajowo w danych stosunkach przyjętych, ani dokonanych przed więcej niż dziesięciu laty, licząc wstecz od otwarcia spadku, darowizn na rzecz osób niebędących spadkobiercami albo uprawnionymi do zachowku. Przy obliczaniu zachowku należnego zstępnemu nie dolicza się do spadku darowizn uczynionych przez spadkodawcę w czasie, kiedy nie miał zstępnych. Nie dotyczy to jednak wypadku, gdy darowizna została uczyniona na mniej niż trzysta dni przed urodzeniem się zstępnego (§ 2), a przy obliczaniu zachowku należnego małżonkowi nie dolicza się do spadku darowizn, które spadkodawca uczynił przed zawarciem z nim małżeństwa (§ 3).

Oceny czy w konkretnej sytuacji nastąpiło nieodpłatne przysporzenie dokonuje sąd rozpoznający sprawę o zachowek (por. orzeczenie SN z dnia 17.06.1953 r. II C 534/53, lex Polonica nr 366855).

Wyrok SO w Poznaniu z dnia 1 czerwca 2017 r., XVIII C 1594/15

Standard: 8250 (pełna treść orzeczenia)

Wysokość zachowku określa art. 991 § 1 k.c., wynosi on połowę wartości udziału, jaki przypadałby uprawnionemu przy dziedziczeniu ustawowym, natomiast jeżeli uprawniony do zachowku jest osobą małoletnią albo trwale niezdolną do pracy, wysokość ta wynosi dwie trzecie wartości tego udziału.

Udział spadkowy stanowiący podstawę do obliczenia zachowku ustala się dla każdego uprawnionego na podstawie przepisów ogólnych (art. 931 i n. k.c.) z uwzględnieniem zasady ustalonej w art. 992 k.c. i udział ten mnoży się następnie przez jedną drugą lub dwie trzecie. Tak ustalony udział stanowi podstawę do określenia wysokości zachowku.

Spadkodawca pozostawił dwójkę dzieci oraz R. K.. Wobec powyższego, w razie dziedziczenia ustawowego każdemu z dzieci przypadałby ułamek w spadku w wysokości ½ spadku. Udział ten mnoży się następnie przez jedną drugą lub dwie trzecie. Po dokonaniu tej operacji w przypadku S. D. (1) udział stanowiący podstawę obliczenia wysokości zachowku wynosi 1/4 (1/2 x 1/2), tożsamo w przypadku R. K. udział ten wynosi 1/4 (1/2 x 1/2). Udziały te mnoży się przez czystą wartość spadku i otrzymana wartość stanowi zachowek należny uprawnionemu. Wobec powyższego w dalszej kolejności Sąd ustalał czystą wartość spadku. Wartość ta to różnica między wysokością aktywów wchodzących w skład spadku, a wysokością długów spadkowych, przy czym do wartości aktywów (stanu czynnego spadku) stanowiących punkt wyjścia do obliczenia zachowku dolicza się wartość darowizn uczynionych przez spadkodawcę, zgodnie z zasadami określonymi w art. 992-997 k.c.

Zgodnie z ogólną regułą rozkładu ciężaru dowodów (art. 6 k.c. w zw. z art. 232 k.p.c.) to na powodach spoczywał ciężar wykazania wysokości swoich roszczeń oraz stanu czynnego spadku.

Sąd ustalił wartości stanu czynnego spadku na łączną kwotę 256.303,71 zł na która składały się kwoty 151.800,00 złotych jako wartość lokalu przy ul. (...), 93.900,00 złotych wartość lokalu przy ul. (...), 1.925,00 złotych wartość udziału w samochodzie osobowym i 8.678,71 złotych oszczędności na rachunku bankowym.

Jak już wyżej wskazano, w celu ustalenia substratu zachowku należy obliczyć różnicę pomiędzy wartością spadku powiększoną o zaliczone darowizny, a długami spadkowymi. Kwota otrzymana po odjęciu od wartości aktywów długów spadkowych stanowi czystą wartość spadku (substrat zachowku). Wartość tę mnoży się następnie przez ustalony na podstawie art. 991 § 1 k.c. udziały spadkowe i otrzymana kwota stanowi wartość zachowku.

Pozwana w toku postępowania podniosła, że pozwany zaciągnął kredyt na remont mieszkania przy ul. (...) w wysokości 25.000 zł, natomiast w chwili śmierci spadkodawcy zadłużenie wynosiło 12.547,10 zł, które pozwana spłaciła samodzielnie. Pozwana z tego tytułu uiszczała miesięczne raty w wysokości 502,92 zł. Płatność ostatniej raty przypadła na dzień 28.02.2014 r. Koszty te stanowią dług spadkowy (art. 922 § 3 k.c.), a zatem należało je odliczyć od kwoty stanowiącej równowartość stanu czynnego spadku. Po wykonaniu tej operacji substrat zachowku wyniósł 243.756,61 zł (256.303,71 zł – 12.547,10 zł 107.471,50 zł), a należny powodom zachowek odpowiednio po 60.939,15 zł (243.756,61 zł x ¼)

Mając powyższe na względzie Sąd w pkt I.1 wyroku na podstawie art. 991 k.c. zasądził od pozwanej na rzecz powoda S. D. (1) kwotę 60.939,15 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia następnego po dniu wyrokowania do dnia zapłaty, oraz w pkt II.1. wyroku na podstawie art. 991 k.c. zasądził od pozwanej na rzecz powódki R. K. kwotę 60.939,15 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia następnego po dniu wyrokowania do dnia zapłaty. W pozostałym zakresie roszczenia powodów zostały oddalone (pkt I.2 oraz pkt II.2 wyroku).

O roszczeniu odsetkowym Sąd orzekł na podstawie art. 481 k.c. Powodowie domagali się zapłaty odsetek za opóźnienie od zgłoszonych roszczeń od dnia wyrokowania do dnia zapłaty. Z uwagi na fakt, że wyrok został wydany w dniu 28.04.2017 r., Sąd zasądził odsetki za opóźnienie od dnia następnego po dacie wyrokowania, a więc od 29.04.2017 r. r. do dnia zapłaty.

Wyrok SO w Poznaniu z dnia 28 kwietnia 2017 r., I C 2827/14

Standard: 13286 (pełna treść orzeczenia)