Kryminalizacja obowiązku alimentacyjnego po nowelizacji z 23.03.2017 r.

Nie sposób przyjąć, że nastąpiła dekryminalizacja wszystkich zachowań polegających na niewykonywaniu obowiązku alimentacyjnego, którego źródłem jest ustawa. Co do zasady, źródłem obowiązku alimentacyjnego pozostaje nadal ustawa, to jest art. 128 - 132 oraz art. 141, art. 144 i art. 27 k.r.o., w których obowiązkiem tym obciążono krewnych w linii prostej, rodzeństwo, małżonków, przysposabiających i powinowatych – w zakresie i kolejności ustalonych w tych przepisach. Jednak w perspektywie znamion przestępstwa określonego w art. 209 § 1 k.k. obowiązek ten zawsze musi być dookreślony co do jego wysokości ugodą lub orzeczeniem sądowym. W rezultacie, nie jest z punktu widzenia art. 413 § 2 k.p.k. niezbędne powoływanie orzeczenia sądu jako źródła obowiązku (zob. wyrok SN z dnia 7 sierpnia 2018 r., IV KK 35/18).

Wniosek taki musi wynikać po pierwsze, z uzasadnienia projektu w/w ustawy z dnia 23 marca 2017 r., wprowadzającej zmiany do art. 209 § 1 k.k. Z tego uzasadnienia wynika, że w istocie, w nowej wersji ustawy zrezygnowano z przywołania w art. 209 § 1 k.k. ustawy jako samoistnego źródła obowiązku alimentacyjnego, jednak nie oznacza to, iż brak wymienienia w znamionach czynu przypisanego sprawcy tego przestępstwa „orzeczenia sądu”, jako podstawy obowiązku alimentacyjnego, oznacza brak możliwości uznania, że „obowiązek alimentacyjny został określony co do wysokości na mocy orzeczenia sądowego”. W uzasadnieniu bowiem stwierdzono między innymi: „Argumentem przemawiającym za takim rozwiązaniem był fakt, że zdaniem projektodawcy w tym zakresie jest to norma pusta i w rzeczywistości nie zdarzają się przypadki, w których jedyną i wyłączną podstawą ustaleń organów w toku postępowania karnego w zakresie istnienia obowiązku alimentacyjnego, jego formy oraz wysokości byłaby ustawa. Z drugiej strony w znowelizowanym przepisie projektodawca poszerzył źródła obowiązku alimentacyjnego o ugodę zawartą przed sądem albo innym organem albo inną umowę. W świetle obowiązujących przepisów również bowiem wymienione tytuły stanowią podstawę ustalenia świadczeń alimentacyjnych" (Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks karny, druk nr 1193 - uzasadnienie).

Po drugie, do takiego samego wniosku musi prowadzić analiza aktualnego orzecznictwa Sądu Najwyższego, który wyjaśnił już wszelkie wątpliwości mogące ewentualnie powstać w związku ze zmianą brzmienia art. 209 § 1 k.k. Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 25 stycznia 2018 r., w sprawie o sygn. akt I KZP 10/17, stwierdził - „Zarówno przed zmianą art. 209 § 1 k.k., dokonaną ustawą z dnia 23 marca 2017 r. o zmianie ustawy - Kodeks karny oraz ustawy o pomocy osobom uprawnionym do alimentów (Dz. U. 2017 r., poz. 952), jak i po nowelizacji, ustawa stanowi jedno ze źródeł obowiązku alimentacyjnego, z tym, że od dnia 31 maja 2017 r. obowiązek ten musi być skonkretyzowany co do jego wysokości w orzeczeniu sądowym, ugodzie zawartej przed sądem albo innym organem lub w innej umowie”

Postanowienie SN z dnia 13 czerwca 2019 r., IV KK 346/18

Standard: 43302 (pełna treść orzeczenia)

Głównym argumentem powołanym w uzasadnieniu Sądu Rejonowego mającym przemawiać za dekryminalizacją zachowań wypełniających znamiona przestępstwa art. 209 k.k. sprzed jego nowelizacji była rezygnacja w nowym brzmieniu art. 209 k.k. ze znamienia „uporczywości” w uchylaniu się od wykonania obowiązku alimentacyjnego.  Jednak zgodnie z postanowieniem Sądu Najwyższego z dnia 7 listopada 2017 r., II KK 211/17 (Lex nr 2417590), znamię to łączy w sobie dwa elementy. Jeden z nich charakteryzuje stronę podmiotową czynu sprawcy, a drugi ma charakter obiektywny i polega na trwaniu takiego stanu rzeczy przez pewien dłuższy czas. W orzecznictwie wskazywano, że chodzi o wstrzymywanie się z zapłatą kolejnych rat alimentacyjnych co najmniej przez okres 3 miesięcy. Dlatego dokonana przez prawodawcę zmiana art. 209 k.k. w zakresie rezygnacji ze znamienia „uporczywość” na rzecz znamion określających okres opóźnienia albo wysokość opóźnionej zaległości nie stanowi zmiany o charakterze jakościowym, czyli takiej, która świadczyłaby o podjęciu decyzji o kryminalizacji niealimentacji w oparciu o kryterium, które wcześniej nie było uwzględnione przez prawodawcę. W konsekwencji twierdzenie, że wskutek zmiany tego znamienia poprzez redukcję składających się na niego elementów, prawodawca doprowadził do dekryminalizacji zachowań, które przed wejściem w życie tej zmiany wypełniały warunki wynikające z obu elementów składających się na „uporczywość”, jest pozbawione podstaw.

 Postanowienie SN z dnia 20 marca 2019 r., I KZP 17/18

Standard: 21685 (pełna treść orzeczenia)