Odpowiedzialność odszkodowawcza notariusza

Notariusz ponosi odpowiedzialność na podstawie art. 415 k.c. za szkodę strony i osób trzecich, wyrządzoną przy wykonywaniu czynności notarialnej w sposób zawiniony, na skutek niezachowania należytej staranności, do jakiej jest obowiązany przy wykonywaniu tych czynności, z uwzględnieniem zawodowego charakteru działalności (art. 355 § 2 k.c. oraz art. 49 w związku z art. 80 § 1–3 ustawy z dnia 14 lutego 1991 r. – Prawo o notariacie, jedn. tekst: Dz.U. z 2019 r., poz. 540 ze zm.).

Notariusz jest osobą zaufania publicznego, a dokumenty zawierające czynności notarialne mają charakter dokumentów urzędowych w rozumieniu kodeksu postępowania cywilnego. Jego zadaniem jest zapewnienie bezpieczeństwa i wiarygodności obrotu prawnego, co jest istotne zarówno z punktu widzenia interesu publicznego, jak i prywatnych interesów stron czynności notarialnych. Notariusz nadaje kształt prawny interesom majątkowym poszczególnych podmiotów, rozstrzygając o losach stosunków gospodarczych na przyszłość, gwarantuje zgodność obrotu cywilnoprawnego z przepisami prawa, jest "strażnikiem" obowiązującego porządku prawnego. Czynności notarialne muszą zapewniać wszystkim ich uczestnikom bezpieczeństwo prawne (por. uz. uchwały SN z dnia 18 grudnia 2013 r., III CZP 82/13).

Notariusz ponosi odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną przy sporządzaniu konkretnego aktu notarialnego na skutek niedopełnienia obowiązków poinformowania stron o wszystkich konsekwencjach składanych przez nich oświadczeń, konstruujących treść dokonywanej czynności notarialnej. Chodzi tu o skutki w sferze prawa cywilnego związane bezpośrednio z tą czynnością notarialną lub urzędową działalnością notariusza sporządzającego akt notarialny.

Wyrok SN z dnia 28 czerwca 2019 r., IV CSK 224/18

Standard: 64061 (pełna treść orzeczenia)

Zobacz glosy

Odpowiedzialność notariusza nie jest warunkowana istnieniem albo uprzednim wyczerpaniem możliwości dochodzenia naprawienia szkody od innych osób. Odpowiedzialność ta ma względem ewentualnej odpowiedzialności deliktowej innych osób charakter solidarny (art. 441 k.c.), a nie subsydiarny. Poszkodowany może zatem od razu żądać od notariusza naprawienia szkody wyrządzonej przy wykonywaniu czynności notarialnych.

Teza pozwanego, że odpowiedzialność notariusza może powstać tylko względem osoby, której interesy są "rozpoznawalne" dla notariusza w chwili dokonywania nieprawidłowej czynności prawnej, jest pozbawiona podstaw.

Zgodnie z art. 80 § 2 Pr.not., przy dokonywaniu czynności notarialnych notariusz jest obowiązany czuwać nad należytym zabezpieczeniem praw i słusznych interesów osób trzecich, dla których czynność ta może powodować skutki prawne. Chodzi tu z pewnością także o interesy właściciela nieruchomości, którego może dotyczyć czynność notarialna, choćby jego prawo nie było ujawnione w księdze wieczystej. Nieujawnienie praw w księdze wieczystej może wynikać z wielu przyczyn, także niezależnych od właściciela, i nie można przyjąć, że z zasady osoby takie pozostają poza reżimem ochronnym odpowiedzialności odszkodowawczej notariusza.

O odpowiedzialności notariusza decydują przesłanki określone w art. 415 w związku z art. 336-363 k.c. i art. 49 Pr.not.

Wyrok SN z dnia 14 czerwca 2017 r., IV CSK 104/17

Standard: 13239 (pełna treść orzeczenia)

Notariusz może ponosić odpowiedzialność deliktową za szkodę spowodowaną dopuszczeniem do zawarcia aktu notarialnego przez osobę posługującą się utraconym przez właściciela nieruchomości paszportem, jeżeli zaniechał oglądu, budzącego poważne wątpliwości podpisu złożonego przez tą osobę pod aktem notarialnym i nie skonfrontował go z podpisem widniejącym w okazanym mu dokumencie. 

Notariusz ponosi odpowiedzialność ex delicto za szkodę wyrządzoną przez niego przy wykonywaniu czynności notarialnej zarówno wobec klienta jak i osób trzecich na podstawie art. 415 k.c., za niezachowanie należytej staranności (art. 49 u.p.n.), w sposób zawiniony, z uwzględnieniem zawodowego charakteru jego działalności (art. 355 § 2 k.c.) i granic staranności zawodowej wyznaczonych przez art. 80 § 1-3 u.p.n.

Stanowisko opierające zasady odpowiedzialności notariusza na przepisach mieszczących się w ramach reżimu deliktowego, jako najlepiej odpowiadające funkcji publicznej notariatu, jest utrwalone w orzecznictwie Sądu Najwyższego (por. wyroki SN z dnia 9 maja 2008 r., III CSK 366/07; z dnia 12 czerwca 2002 r., III CKN 694/00; z dnia 5 lutego 2004 r., III CKN 271/02 oraz uchwała SN z dnia 1 czerwca 2007 r., III CZP 38/07).

W orzecznictwie Sądu Najwyższego wielokrotnie również podkreślano szczególną rolę notariusza jako „strażnika” gwarantującego zgodność obrotu cywilnoprawnego z przepisami prawa i związaną z nią odpowiedzialność, w kontekście postrzegania w społeczeństwie formy aktu notarialnego jako gwarancji pewności obrotu prawnego, pewności ukształtowanego prawa i jego stabilności (por. uchwała SN z dnia 18 grudnia 2013 r., III CZP 82/13).

Wyrok SN z dnia 27 kwietnia 2016 r., II CSK 518/15

Standard: 13434 (pełna treść orzeczenia)

Zobacz glosy