Dopuszczalność zażalenia w postępowaniu uproszczonym na podstawie art. 394[1] § 1[1] k.p.c.

W postępowaniu uproszczonym zażalenie, o którym mowa w art. 394[1] § 11 k.p.c., jest dopuszczalne, tyle że w toku kontroli zaskarżonego orzeczenia Sąd Najwyższy ocenia, czy uwzględniono art. 505[12] § 1 k.p.c., a nie tylko to, czy uchylenie wyroku sądu pierwszej instancji i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania było uzasadnione na gruncie art. 386 § 2 lub 4 k.p.c.

Pogląd o niedopuszczalne zażalenia z art. 394[1] § 1[1] k.p.c. jest de lege lata nieaktualny.

U źródeł dominującego obecnie poglądu stoi założenie, iż w postępowaniu uproszczonym sądowi pozostawiono szerszy (powiększony dzięki art. 505[12] § 1 k.p.c.) zakres podstaw uchylenia zaskarżonego wyroku. Jako kryterium rozstrzygające o dopuszczalności wniesienia zażalenia z art. 394[1] § 1[1] k.p.c. jawi się zatem to, czy w danym przypadku możliwość wydania orzeczenia kasatoryjnego (w miejsce reformatoryjnego) stanowi wyjątek, czy też zasadę. Potrzeba przydania stronom postępowania możliwości weryfikacji prawidłowości takiego rozstrzygnięcia może być natomiast kwestionowana wobec założenia, że uchylenie wyroku sądu pierwszej instancji i przekazanie mu sprawy do ponownego rozpoznania stanowi zwykły element określonego modelu kontroli instancyjnej, spójny z koncepcją postępowania apelacyjnego w postępowaniu uproszczonym. Ponadto wskazana w art. 505[12] § 1 k.p.c. przesłanka braku w zgromadzonych dowodach wystarczających podstaw do zmiany wyroku stwarza sądowi, z uwagi na swą specyfikę, większy zakres swobodnej oceny jej wystąpienia, a uchylenie wyroku jest w takim przypadku obligatoryjne (verba legis: [sąd] uchyla zaskarżony wyrok).

Dokonana z dniem 7 listopada 2019 r. zmiana art. 50512 k.p.c. przemawia za podaniem w wątpliwość dominującego stanowiska, a w konsekwencji za ponownym podjęciem zagadnienia dopuszczalności wnoszenia zażalenia na wyrok kasatoryjny wydany przez sąd drugiej instancji w postępowaniu uproszczonym.

Obecnie w – przypadku spraw, w których wartość przedmiotu sporu nie przekracza czterech tysięcy złotych (tzw. spraw bagatelnych), możliwość wydania orzeczenia kasatoryjnego jest dalece zawężona; stosownie do art. 505[12] § 1[1] k.p.c. ogranicza się ona bowiem do przyczyn wymienionych w art. 386 § 2 i 3 k.p.c., tzn. wystąpienia nieważności postępowania lub podstaw do odrzucenia pozwu lub umorzenia postępowania. Z kolei w sprawach rozpoznawanych w postępowaniu uproszczonym, w których wartość przedmiotu sporu przekracza wspomnianą kwotę, sąd drugiej instancji nadal ma szersze możliwości uchylenia zaskarżonego wyroku i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania.

W odniesieniu do pierwszej grupy spraw, tzw. bagatelnych, przestało być zatem aktualne założenie, że model apelacji w postępowaniu uproszczonym przydaje sądowi drugiej instancji znacznie większy zakres swobody w wydawaniu orzeczeń kasatoryjnych (por. postanowienie SN z 14 września 2023 r., III CZ 71/23) – co w świetle dominującego dotychczas stanowiska miało przemawiać za nieadekwatnością (a w konsekwencji – niedopuszczalnością) w tym postępowaniu wnoszenia zażalenia, o którym mowa w art. 3941 § 11 k.p.c. (zob. postanowienie SN z 28 lutego 2023 r., III CZ 316/22).

Jeśli więc poprzednio rozstrzygające znaczenie przydawano argumentowi o szeroko ujętej kompetencji do uchylenia zaskarżonego wyroku i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania, to w obecnym stanie prawnym trzeba byłoby stwierdzić, że zażalenie jest dopuszczalne w sprawach bagatelnych, a niedopuszczalne w pozostałych sprawach rozpoznawanych w postępowaniu uproszczonym, w których wartość przedmiotu sporu przekracza cztery tysiące złotych. Takie stanowisko byłoby trudne, a w istocie: niemożliwe do zaakceptowania, ponieważ przeczyłoby racjonalnemu założeniu o większej celowości kontroli zażaleniowej orzeczeń kasatoryjnych w sprawach o wyższej (a nie: o niższej) wartości przedmiotu sporu.

Postanowienie SN z dnia 12 lutego 2024 r., III CZ 271/23

Standard: 79565 (pełna treść orzeczenia)

W stanie prawnym poprzedzającym wejście w życie ustawy nowelizującej z dnia 4 lipca 2019 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. poz. 1469), utrwaliło się, przy aprobacie doktryny, stanowisko, zgodnie z którym zażalenie unormowane art. 394[1] § 1[1] k.p.c. ‎jest w postępowaniu uproszczonym niedopuszczalne (por. postanowienia SN z dnia 26 lutego 2015 r., III CZ 7/15, z dnia 17 kwietnia 2015 r., III CZ 15/15, ‎z dnia 23 marca 2017 r., V CZ 9/17;, i z dnia 15 grudnia 2017 r., ‎III CZ 48/17, niepubl.). Podłożem tego zapatrywania było założenie, że zażalenie przewidziane w art. 394[1] § 1[1] k.p.c. jest gwarantem modelu apelacji pełnej i ma służyć kontroli prawidłowości stosowania art. 386 § 2-4 k.p.c., które umożliwiają – na zasadzie wyjątku – wydanie przez sąd rozpoznający apelację wyroku kasatoryjnego. Założenie to uznano za nieadekwatne w odniesieniu do modelu apelacji ograniczonej przyjętego w postępowaniu uproszczonym, zakładającego ograniczenie kompetencji sądu drugiej instancji w zakresie postępowania dowodowego i znacznie szerszą swobodę w zakresie uwzględnienia apelacji przez uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania (art. 505[12] § 1 k.p.c.).

W okolicznościach sprawy za zbędną należało uznać ocenę, czy a jeśli tak, to w jakim stopniu zmiany dokonane ustawą nowelizującą mogą wpływać na dotychczasowy model apelacji w postępowaniu uproszczonym (por. uchylony art. 505[11] i dodany art. 505[12] § 11 k.p.c.). Zaskarżony zażaleniem wyrok został wydany w dniu 19 lipca 2019 r., a zatem przed dniem wejścia w życie ustawy nowelizującej (7 listopada 2019 r.); pod rządami dawnego stanu prawnego wniesiono także zażalenie, co prowadzi do wniosku, że dopuszczalność zażalenia należało ocenić według stanu prawnego poprzedzającego wejście w życie ustawy nowelizującej (por. także art. 9 ust. 4 ustawy nowelizującej oraz postanowienie SN z dnia 12 grudnia 2019 r., V CZ 90/19).

Postanowienie SN z dnia 23 czerwca 2020 r., IV CZ 23/20

Standard: 79569 (pełna treść orzeczenia)