Domniemanie pokrzywdzenia na art. 527 § 4 k.c. (przedsiębiorca pozostający z dłużnikiem w stałych stosunkach)

Powód zarzuca też błędy w wykładni art. 527 § 4 k.c. Przepis ten, mający ułatwić wierzycielowi, pokrzywdzonemu nierzetelnym działaniem dłużnika, ubezskutecznienie krzywdzącej czynności, opiera się na założeniu, że dokonanie czynności z osobą (fizyczna lub prawną), z która pozostaje się w stałych stosunkach gospodarczych, uzasadnia wniosek, iż osoba uzyskująca korzyść z takiej transakcji z reguły zna, a co najmniej powinna znać sytuację majątkową swojego kontrahenta, także jeśli chodzi o jego zadłużenie i ogólny stan majątkowy. Przewidziane w tym przepisie domniemanie ma charakter szczególny, nie powinno więc być interpretowane rozszerzająco. Jednak musi zapewniać realizację celu ochronnego, któremu służy.

Jeżeli dłużnicy pozostają we wspólnocie majątkowej małżeńskiej i tylko jedno z nich prowadzi działalność gospodarczą i analogiczna sytuacja zachodzi po stronie nabywców, to - ze względu na umowne przeniesieniu przedmiotu transakcji pomiędzy majątkami wspólnymi o charakterze łącznym, a więc z założenia niepodzielnymi i przysługującymi w jednakowym stopniu obojgu małżonkom, przypisanie przynajmniej jednemu z nich wiedzy o tym, że dokonana transakcja krzywdzi wierzycieli zbywców jest wystarczające, by ubezskutecznić w całości tę czynność w stosunku do pokrzywdzonego wierzyciela (oczywiście w wypadku spełnienia pozostałych przesłanek skargi pauliańskiej).

Pod względem prawnym ubezskutecznienie czynności prawnej powoduje uznanie za niebyłe konsekwencji prawnych tej czynności jedynie w stosunku do wierzyciela, co oznacza, że obiektywnie skutki czynności prawnej trwają - niemniej pokrzywdzony wierzyciel, w wyniku uzyskania ochrony pauliańskiej, może prowadzić egzekucję ze składnika majątkowego będącego przedmiotem zaskarżonej czynności prawnej, tak, jak gdyby czynność ta nie została zdziałana. Rzeczywisty stan prawny pozostaje więc zgodny z wynikami podjętej czynności prawnej i nie różni się niczym od stanu, jaki powstaje w wypadku, w którym jeden z małżonków nabędzie składnik majątkowy do majątku wspólnego.

W wypadku kiedy stroną umowy (osobą trzecią w rozumieniu art. 531 § 1 k.c.) jest tylko jeden z małżonków, nie budzi wątpliwości, że istnienie po jego stronie wiedzy o tym, że dłużnik rozporządził majątkiem z pokrzywdzeniem wierzycieli wystarczy, aby przyjąć spełnienie przesłanki z art. 527 § 1 k.c., mimo że konsekwencje majątkowe dotkną także współmałżonka. Niezrozumiałe byłoby, na co słusznie wskazuje skarżący, gdyby niewiedza współnabywcy przedmiotu czynności krzywdzącej wchodzącego do majątku wspólnego uchylała lub ograniczała działanie skargi pauliańskiej w wypadku, kiedy był on uczestnikiem czynności, a nie miała takiego znaczenia, kiedy w czynności nie uczestniczył. Byłoby to nieusprawiedliwione różnicowanie ochrony pokrzywdzonego wierzyciela w oparciu o przesłankę nierzutującą na stan praw małżonków łącznie zajmujących pozycję beneficjenta. Jeśli przy tym zważyć, że ustawowym obowiązkiem małżonków pozostających w ustroju wspólności majątkowej jest m.in. udzielanie sobie nawzajem informacji o stanie majątku wspólnego (art. 36 § 1 k.r.o.), to podzielenie się wiedzą o ryzyku związanym z nabyciem składnika majątku wspólnego za pochodzące z tego majątku środki także wchodzi w zakres tego obowiązku, umożliwia więc co najmniej przyjęcie faktycznego domniemania jednakowej wiedzy obojga małżonków lub możliwości uzyskania takiej wiedzy przy zachowaniu należytej staranności.

Wyrok SN z dnia 22 kwietnia 2016 r., II CSK 478/15

Standard: 13092 (pełna treść orzeczenia)