Sankcje wobec osoby dokonującej czynności bankowych bez stosownego zezwolenia art. 5, art. 170 p.b.

Zakaz pobierania prowizji, opłat i wynagrodzenia przewidziany w art. 170 ust. 1 Prawa bankowego odnosi się do podmiotu, który narusza zakaz dokonywania czynności bankowych bez zezwolenia, a nie do jego kontrahenta.

Z wykładni gramatycznej art. 170 ust. 1 Prawa bankowego prima facie nasuwa się wniosek, że chodzi o pobieranie świadczeń przez ten podmiot, który narusza zakaz dokonywania czynności bankowych bez zezwolenia, a nie przez jego kontrahenta. Przyznać należy jednak, że wykładnia przeciwna nie byłaby całkowicie wykluczona, gdyż można przyjąć, że czynność bankowa nieuprawnionego jest także podstawą pobierania wynagrodzenia przez drugą stronę.

Jeżeli jednak nawet przyjąć, że wykładnia językowa nie prowadzi do całkowicie jednoznacznych rezultatów, to istniejące wątpliwości całkowicie usuwa wykładnia funkcjonalna, w świetle której nie powinno ulegać wątpliwości, że rolą art. 170 Prawa bankowego jest sankcjonowanie podmiotu naruszającego zakaz ustawowy. Dotknięty sankcją nie powinien być zaś jego kontrahent, który w wielu przypadkach sam jest pokrzywdzony naruszeniem zakazu i z reguły nie ma świadomości, że do naruszenia doszło. Wniosku tego nie zmienia sformułowanie art. 170 ust. 2 Prawa bankowego, zgodnie z którym zobowiązany do zwrotu oprocentowania, prowizji, opłaty lub innego wynagrodzenia za czynności bankowe wykonywane bez zezwolenia jest ten, kto je otrzymał. Przepis ten stanowi jedynie dopełnienie ustępu pierwszego, gdyż kreuje odpowiednie roszczenie – odrębne od roszczenia z tytułu nienależnego świadczenia. Nie rozszerza on jednak zakresu podmiotowego zakazu pobierania odpowiednich opłat i wynagrodzeń.

Wyrok SN z dnia 6 maja 2022 r., II CSKP 453/22

Standard: 66081 (pełna treść orzeczenia)

Zagadnienie sankcji czynności bankowych dokonywanych przez podmioty niebędące bankami było już rozważane w orzecznictwie Sądu Najwyższego. Mianowicie w wyroku z dnia 23 lutego 2017 r., V CSK 361/16, Sąd Najwyższy przyjął, że umowa, która mieściłaby się w katalogu czynności bankowych, lecz została zawarta przez podmiot niebędacy bankiem podlega ocenie na podstawie art. 58 § 1 KC w zw. z art. 5 ust. 1 i ust. 3 ustawy - Prawo bankowe, a w konsekwencji czynność prawna dokonana z naruszeniem art. 359 § 2 KC jest ważna, jednakże zamiast postanowienia czynności prawnej, które przewiduje odsetki w wysokości przekraczającej dwukrotność odsetek ustawowych, stosuje się przepis ustawy o odsetkach maksymalnych.

Z kolei w uchwale z dnia 10 marca 2017 r., III CZP 109/16, Sąd Najwyższy wyjaśnił, że sankcje cywilnoprawne związane z dokonaniem czynności bankowych, o których mowa w art. 5 ustawy - Prawo bankowe, przez podmiot nieposiadający wymaganego przez prawo zezwolenia, określa art. 170 ust. 1 i 2 tej ustawy (por. też wyrok SN z dnia 22 marca 2017 r., III CSK 112/16).

Art. 170 ust. 1 i 2 ustawy - Prawo bankowe określa skutki (a nie sankcje) wykonywania czynności bankowych bez zezwolenia, w tym także, jak w tej sprawie, skutki wykonywania usług pośrednictwa na rzecz podmiotu dokonującego czynności bankowych bez zezwolenia, a w szczególności otrzymania za te czynności przez pozwanych od C(...) sp. z o.o. wynagrodzenia, którego zwrotu obecnie dochodzi Syndyk masy upadłości C(...) sp. z o.o. Przepisy te nie określają w pełni skutków prawnych, skoro nie odnoszą się do kwestii środków przekazanych w wykonaniu umów bankowych; te podlegają ogólnym regulacjom, w tym zawartej w kodeksie cywilnym, ale w tej sprawie z uwagi na przedmiot procesu zagadnienie to jest prawnie irrelewantne. Natomiast z uwagi na treść art. 171 ust. 3 ustawy - Prawo bankowe nie ulega wątpliwości, że wynagrodzenie, o którym stanowi art. 170 ust. 1 i 2 ustawy - Prawo bankowe, obejmuje także wynagrodzenie za usługi pośrednictwa przy dokonywaniu czynności bankowych w imieniu i na rzecz podmiotu, który nie jest bankiem. Skutek, dokonywania czynności bankowych bez zezwolenia oraz pośrednictwo innego podmiotu w dokonywaniu takich czynności na rzecz podmiotu niebędącego bankiem, w postaci obowiązku zwrotu wynagrodzenia jest taki, jak przy nieważności czynności prawnej, czyli jest to świadczenie nienależne (art. 410 § 2 KC), które podlega zwrotowi na podstawie art. 405 KC i n. KC w zw. z art. 410 § 1 KC.

Postanowienie SN z dnia 4 czerwca 2019 r., V CSK 576/18

Standard: 29567 (pełna treść orzeczenia)