Przedawnienie roszczenia o zachowek

Przepis art. 1007 k.c. łączy rozpoczęcie biegu przedawnienia z ogłoszeniem testamentu, nie zaś z zawiadomieniem uprawnionego o tej czynności (por. wyrok SN II CR 175/73). Nie ma zatem normatywnych podstaw, aby wykładać przepis inaczej. Okoliczności subiektywne nie mają żadnego znaczenia dla rozpoczęcia biegu przedawnienia, mogą ewentualnie wpłynąć na ocenę, że podniesienie zarzutu przedawnienia stanowi nadużycie prawa (art. 5 k.c.).

Liberalna wykładnia art. 1007 k.c. została zapoczątkowana wyrokiem SN z 22.2.1972 r. (III CZP 102/71), akceptowana następnie prawie zgodnie w doktrynie i późniejszej judykaturze (ostatnio wyr. SN z 17.9.2010 r., II CSK 178/10, MoP 2010, Nr 10). Jak wyjaśnił SN w uzasadnieniu, przepis art. 1007 k.c., przewidujący, że roszczenia uprawnionego z tytułu zachowku przedawniają się z upływem lat trzech od ogłoszenia testamentu, odnosi się do sytuacji, w której wiadomo, kto jest spadkobiercą testamentowym i komu ze spadkobierców ustawowych przysługują roszczenia o zachowek.

Na tle wykładni art. 1007 k.c. należy wyrazić zapatrywanie, że racjonalny ustawodawca zakłada modelowo określone rozwiązania, znajdujące oparcie w normach prawa cywilnego. W świetle treści art. 1007 § 1 k.c. modelowym założeniem jest, że z czynności ogłoszenia testamentu sporządza się protokół i zgodnie z art. 652 k.p.c., sąd spadku albo notariusz zawiadamia w miarę możności osoby, których rozrządzenia dotyczą, oraz wykonawcę testamentu i kuratora spadku. Do osób takich należą m.in. osoby uprawnione do zachowku i wydziedziczone. W zawiadomieniu sąd powinien poinformować nie tylko o otwarciu, ale i treści konkretnego rozrządzenia testamentowego dotyczącego tej osoby (o ile testament jest jasny). W każdym wypadku musi być podana data otwarcia i ogłoszenia testamentu. Termin przedawnienia biegnie zatem od ogłoszenia testamentu i nie ma uzasadnienia do innego jego określenia. Jednakże, gdy model ten zostanie zaburzony, czego skutkiem będzie niedoręczenie zawiadomień osobom uprawnionym, a w przypadku sprawy spadkowej, w której dokonano otwarcia i ogłoszenia testamentu, nie brała udziału osoba uprawniona (spadkobierca ustawowy), należy postępować rozsądnie w ramach interpretowania art. 1007 § 1 k.c. Skoro pierwszeństwo ma wykładnia normatywna, wedle której termin przedawnienia kategorycznie rozpoczyna się od daty ogłoszenia testamentu, podniesienie zarzutu przedawnienia będzie mogło być uwzględnione tylko wówczas, gdy stanowić będzie nadużycie prawa (art. 5 k.c.).

Odnosząc się do wykładni normatywnej art. 1007 § 1 k.c., wskazywanej przez skarżących, przypomnieć należy, że ustawa o zmianie ustawy - Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw z dnia 18 marca 2011 r. (Dz.U. Nr 85, poz. 458) wprowadziła zmianę w treści art. 1007 § 1 k.c. zastępując 3-letni termin przedawnienia roszczeń o zachowek terminem 5-letnim. W zakresie przepisów intertemporalnych zaś, w art. 8 stanowiła, że „Do roszczeń, o których mowa w art. 1007 ustawy, o której mowa w art. 1, powstałych przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy i w tym dniu jeszcze nie przedawnionych, stosuje się przepisy tego artykułu w brzmieniu nadanym niniejszą ustawą”.

W świetle wskazanej zmiany pięcioletni termin przedawnienia stosuje się do roszczeń uprawnionego z tytułu zachowku, które powstały począwszy od dnia 23 października 2011 r., to jest od momentu wejścia w życie ustawy z dnia 18 marca 2011 r. o zmianie ustawy Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 85, poz. 458) oraz do takich roszczeń powstałych przed 23 października 2011 r. wówczas, gdy trzyletni termin przedawnienia nie upłynął jeszcze w dniu 23 października 2011 r.

Wyrok SA w Łodzi z dnia 15 marca 2017 r., I ACa 1201/16

Standard: 10685 (pełna treść orzeczenia)