Zmiana stanu prawnego po powstaniu tytułu egzekucyjnego, odsetki, reguły intertemporalne (art. 840 § 1 pkt 2 k.p.c.)
Powództwo opozycyjne na podstawie art. 840 § 1 pkt 2 k.p.c.
W uzasadnieniu uchwały z dnia 15 marca 2018 r., III CZP 107/17, niepubl., Sąd Najwyższy dokonał wykładni reguł intertemporalnych towarzyszących wejściu w życie ustawy z dnia 7 lipca 2005 r. o zmianie ustawy - Kodeks cywilny oraz o zmianie niektórych innych ustaw. Uznał, że w stosunkach prawnych, które powstały przed dniem 20 lutego 2006 r., od tego dnia wierzycielowi należały się odsetki nie wyższe niż odsetki maksymalne określone w art. 359 § 2[1] k.c. Regułę tę odniósł również do zobowiązań z tytułu odsetek za opóźnienie stwierdzonych tytułami wykonawczymi, przyjmując, że zobowiązania te wygasły w związku z wejściem w życie powołanej ustawy w zakresie, w jakim przekraczały wysokość odsetek maksymalnych, a zdarzenie to może stanowić podstawę powództwa opozycyjnego.
Stanowisko to należy zaakceptować. Jest ono motywowane szczególnym celem ustawy z dnia 7 lipca 2005 r., jakim było wyeliminowanie z obrotu gospodarczego zjawiska lichwy i związanej z nim pętli zadłużenia (por. druk sejmowy IV kadencji nr 3059), oraz nawiązaniem do modelu rozwiązań intertemporalnych w obszarze prawa zobowiązań wynikającego z art. XXVI i XLIX p.w.k.c.
Wyrok SN z dnia 22 czerwca 2018 r., II CSK 539/17
Standard: 22167 (pełna treść orzeczenia)
Zmiana stanu prawnego jest zdarzeniem, o którym mowa w art. 840 § 1 pkt 2 k.p.c., gdy spowodowała, że zobowiązanie stwierdzone tytułem wykonawczym w części lub całości wygasło albo nie może być egzekwowane.
Zobowiązania zapłaty odsetek za opóźnienie, które stwierdzone są tytułami wykonawczymi, w zakresie, w którym odsetki te przekraczają wysokość wprowadzonych ustawą z 2005 r. odsetek maksymalnych (art. 359 § 2 [1] k.c.), wygasły i od dnia 20 lutego 2006 r należą się tylko odsetki maksymalne (art. 359 § 2 [2] k.c.). W związku z tym wejście w życie ustawy z 2005 r.o odsetkach ustawowych stanowi zdarzenie, o którym mowa w art. 840 § 1 pkt 2 k.p.c., mogące uzasadniać powództwo opozycyjne.
Powództwo opozycyjne, skierowane przeciw tytułowi wykonawczemu, którym jest prawomocne orzeczenie sądowe, nie może służyć ponownemu merytorycznemu rozpoznaniu sprawy. Nie jest ono środkiem prawnym, za pomocą którego można by podważyć prawomocność materialną orzeczenia (por. uchwałę SN z dnia 23 maja 2012 r., III CZP 16/12). Z tego względu zmiana stanu prawnego po powstaniu tytułu egzekucyjnego będącego orzeczeniem sądowym lub po zamknięciu rozprawy poprzedzającej jego wydanie nie stanowi podstawy powództwa opozycyjnego tylko z tego powodu, że według nowych regulacji prawnych należałoby odmiennie ocenić zagadnienia, które są rozstrzygnięte tym orzeczeniem, a tym samym inaczej przesądzić kwestię istnienia zobowiązania. Nie można bowiem wtedy mówić, że nastąpiło zdarzenie, wskutek którego zobowiązanie wygasło lub nie może być egzekwowane (por. wyrok SN z dnia 11 października 1972 r., II CR 385/72).
Odmiennie rzecz może się przedstawiać wtedy, gdy zmiana stanu prawnego spowodowała, że zobowiązanie stwierdzone tytułem wykonawczym w części lub w całości wygasło albo nie może być egzekwowane (art. 840 § 1 pkt 2 k.p.c.). Sytuacja taka może być rezultatem tego, że nowe regulacje prawne wyraźnie retroaktywnie odnoszą się do określonych zobowiązań stwierdzonych tytułami wykonawczymi (por. wyrok SN z dnia 11 października 1972 r., II CR 385/72) albo ingerują na przyszłość, tj. od dnia ich wejścia w życie, w stwierdzone takimi tytułami zobowiązania, w szczególności zobowiązania do świadczeń powtarzających się lub zobowiązania, których treścią są – działające na przyszłość – nakazy albo zakazy określonego zachowania się dłużnika. W takich przypadkach zmiana stanu prawnego kwalifikuje się jako zdarzenie, o którym mowa w art. 840 § 1 pkt 2 k.p.c., gdyż nie chodzi wtedy o ponowną ocenę – według nowych regulacji – zagadnień rozstrzygniętych prawomocnym orzeczeniem, lecz o oddziaływanie takiej zmiany na istnienie albo możność egzekwowania zobowiązania, które zostało stwierdzone w tym orzeczeniu.
Wejście w życie ustawy z 2005 r. spowodowało, iż zobowiązania zapłaty odsetek za opóźnienie, które stwierdzone były wcześniej tytułami wykonawczymi, w zakresie, w którym odsetki te przekraczały wysokość wprowadzonych ustawą z 2005 r. odsetek maksymalnych (art. 359 § 2 [1] k.c.), wygasły i od tego dnia należały się tylko odsetki maksymalne (art. 359 § 2 [2] k.c.). W związku z tym wejście w życie ustawy z 2005 r. w tym zakresie stanowiło zdarzenie, o którym mowa w art. 840 § 1 pkt 2 k.p.c., mogące uzasadniać powództwo opozycyjne.
Uchwała SN z dnia 15 marca 2018 r., III CZP 107/17
Standard: 13010 (pełna treść orzeczenia)
Nawet, jeśli tytuł wykonawczy wiąże się z orzeczeniem w postaci nakazu zapłaty, który zaakceptował niezgodną z art. 359 § 2[1] k.c.. wysokość odsetek umownych, to skarżący miał możliwości prawne jego wzruszenia. Jednak tego nie uczynił w postępowaniu rozpoznawczym, a w postępowaniu egzekucyjnym nie było już ku temu podstawy, także poprzez wniesienie powództwa przeciwegzekucyjnego. Dlatego, mimo subiektywnego poczucia krzywdy przez skarżącego, któremu przychodzi zapłacić lichwiarskie odsetki, czego żądanie przez pozwaną Spółkę wymaga potępienia nie można uznać, że nastąpiła niezgodność z prawem wydanego i skarżonego w niniejszej sprawie orzeczenia sądowego. Nie ono jest bowiem przyczyną szkody, jakiej poniesienia ma poczucie skarżący, lecz przyczyną tą jest zawarcie, a następnie niezakwestionowanie ugody w przyjętej treści, a najpóźniej niezakwestionowanie w przewidzianym czasie i formie wydanego nakazu zapłaty, z tej ugody wynikającego i doprowadzenie do wydania tytułu wykonawczego i postępowania egzekucyjnego.
Wyrok SN z dnia 5 lutego 2014 r., V CNP 16/13
Standard: 23097 (pełna treść orzeczenia)